آماده‌سازی و اجرای سازه (آماده کردن کارگاه)

مهم‌ترین عوامل آماده‌سازی و اجرای سازه

پس از تحویل کارگاه، پیمانکار باید بر اساس ضوابط و مندرجات قرارداد نسبت به آماده‌سازی کارگاه اقدام نماید. آماده‌سازی اولیه به‌منظور استقرار عوامل اجرایی و شروع کار به شرح زیر است:

۱. تخریب و ازبین‌بردن ساختمان‌های موجود

ساختمان‌های موجود و قدیمی که در محدوده عملیاتی پروژه و در محل اجرا و استقرار بناهای جدید بوده و به‌منظور انجام کار، تخریب آن‌ها ضروری است، باید با نظر کارفرما طبق دستورات دستگاه نظارت، اندازه‌گیری، صورت مجلس و تخریب گردند. این موارد باید در مشخصات فنی خصوصی ذکر شود. قبل از شروع به تخریب ساختمان‌ها باید مسائل ایمنی و اصول فنی در مورد قطع و کنترل انشعابات خطوط آب، برق، تلفن و غیره. با هماهنگی سازمان‌های مسئول مراعات کرد.

 

 

 

۲. تسطيح محوطه، گودبرداری‌ها و زهکشی

چنانچه محوطه کارگاه دارای پستی‌وبلندی‌های زیاد باشد به‌نحوی‌که مانع از شروع اجرای عملیات شود، پیمانکار باید با نظر دستگاه نظارت نسبت به تسطیح محوطه تا تراز موردنظر و پاک‌کردن آن اقدام نماید. گودبرداری محل سازه‌ها باید با توجه رعایت نکات ایمنی و حفظ ساختمان‌های موجود هم‌جوار و رعایت مقررات و دستورالعمل‌های شهرداری و وزارت کار صورت گیرد.

پیمانکار باید نسبت به ایجاد دیوارهای موقت و جداکننده محل کارگاه در سواره‌روها و پیاده‌روها اقدام نموده و شرایط ایمن‌سازی محوطه را برای عبور عابرین و وسائل نقلیه کاملاً فراهم نماید. پیمانکار مسئول خسارات وارده به شخص ثالث در اثر عدم رعایت نکات ایمنی فوق‌الذکر خواهد بود.

 

 

 

۳. جانمایی نقاط نشانه و مبدأ یکی از عوامل آماده‌سازی و اجرای سازه

 برای پیاده کردن قسمت‌های مختلف پروژه و تعیین حدود قانونی کار و مرز عملیات قرارداد بر اساس نقشه‌های اجرایی، مقدار کافی نقاط نشانه و مبدأ از طرف کارفرما و دستگاه نظارت طی صورت‌جلسه‌ای هنگام تحویل زمین در اختیار پیمانکار قرار داده خواهد شد.

۴. پرکردن چاه‌ها، قنوات و قطع اشجار

چاه‌های آب و فاضلاب و قنوات متروکه که در محوطه عملیاتی پروژه واقع شده‌اند و پرکردن آن‌ها ضروری است باید با نظر دستگاه نظارت، پر و ساخته شوند. پاک‌کردن محوطه از ریشه درختان و اشجار باید با نظر دستگاه نظارت صورت گیرد.

۵. ساختمان‌ها و تأسیسات تجهیز کارگاه

پیمانکار باید پس از امضای قرارداد و تحویل زمین، نقشه جانمایی و استقرار ساختمان‌ها و تأسیسات کارگاه را تهیه و به تصویب دستگاه نظارت برساند. ساختمان‌های مربوط به تجهیز کارگاه و تأسیسات مربوط باید دارای استحکام کافی و از نظر فضا جوابگوی پروژه بوده و اصول ایمنی در آنها رعایت شده باشد.

۶. تحویل و کنترل مصالح جهت آماده‌سازی و اجرای سازه

محل دپوی مصالح ساختمانی نظیر آجر، سیمان، شن و ماسه و آهن‌آلات باید در نقشه جانمایی کارگاه مشخص شود. کالاهای بسته‌بندی‌شده باید در محل‌های سرپوشیده و انبارهای مناسب نگهداری و دپو شوند. مصالح خراب و نامرغوب کلاً نباید به کارگاه وارد شود، در صورت ورود مصالح نامرغوب، پیمانکار باید بلافاصله آن را از کارگاه خارج سازد.

۷. منظور از عملیات خاکی چیست؟

به‌طورکلی عملیات خاکی مشتمل است بر: تمیزکردن بستر و حریم منطقه موردنظر از درختان و ریشه گیاهان، برداشت خاک‌های نباتی و نامرغوب، خاک‌برداری، گودبرداری، خاکریزی و کوبیدن خاک و بالاخره کارهای حفاظتی به‌منظور اجرای عملیات فوق.

 

 

 

۸. خاک‌برداری و گودبرداری هنگام آماده‌سازی و اجرای سازه

خاک‌برداری و گودبرداری عبارت است از برداشت خاک‌های محوطه، گودبرداری پی ساختمان‌ها و محل ابنیه فنی تأسیسات، برداشت خاک از منابع قرضه با وسایل، تجهیزات و ماشین‌آلات مورد تأیید تا تراز و رقوم‌های خواسته شده در نقشه‌های اجرایی و دستورالعمل‌های دستگاه نظارت.

قبل از انجام هرگونه عملیات خاکی، پیمانکار موظف است کروکی محل اجرای عملیات را دقیقاً با حضور نمایندگان دستگاه نظارت و کارفرما، برداشت و صورت‌مجلس نماید و قبل از شروع عملیات و باتوجه‌به برنامه زمان‌بندی پروژه و نحوه اجرای کار، نوع و تعداد ماشین‌آلات را به تأیید دستگاه نظارت برساند، اجرای هرگونه عملیات خاکی بدون تأیید کلی و مرحله‌ای دستگاه نظارت، به‌هیچ‌وجه مجاز نیست. دستگاه نظارت می‌تواند هنگام بارندگی شدید با مواضع اضطراری به‌منظور حفاظت عملیات، کارهای اجرایی را متوقف نماید.

طبقه‌بندی انواع زمین‌ها از نظر جنس

زمین‌ها از دید جنس و دانه‌بندی به هشت گروه تقسیم‌بندی‌شده‌اند که در ادامه توضیح داده شده است.

۱. زمین شن بوم چیست؟

مخلوطی از شن و ماسه و لای با کم‌وبیش دانه‌های قلوه‌سنگ که بهترین آن دارای دانه‌بندی پیوسته است و می‌توان آن را به‌آسانی متراکم کرد و به وزن فضایی آن افزود.

۲. توضیحی درباره زمین شن‌زار

دارای حدود دو سوم ماسه است و کمی شن به همراه داشته و لای بسیار کمی دارد. آب در این‌گونه زمین‌ها باقی نمانده فرومی‌رود.

۳. زمین ماسه‌زار یکی از انواع زمین برای آماده‌سازی اجرا سازه

دارای حدود دو سوم ماسه است و کمی شن به همراه دارد و لای آن بسیار کم است. این‌گونه زمین‌ها را می‌توان غرقاب و متراکم کرد.

۴. منظور از زمین خاکی چیست؟

دارای حدود دو سوم ماسه و حدود یک‌سوم خاک رس و لای است و می‌توان آن را متراکم کرد.

۵. زمین رسی و گل آهکی

(زمین گل آهکی ۴۰ تا ۷۵ درصد وزنش گرد سنگ آهک و ۲۵ تا ۶۰ درصد آن خاک رس می‌باشد). زمین رسی دارای حدود دو سوم خاک رس و حدود یک‌سوم ماسه است. این‌گونه خاک‌ها در صورت خشک بودن قابل بارگذاری هستند چنانچه آب بمکند بادکرده خمیری و شل می‌شوند؛ لذا ساختمان‌سازی بر روی آنها توصیه نمی‌شود.

۶. زمین لایی بدون چسبندگی

بیش از دو سوم آن لای است و ماسه کمی دارد. این‌گونه زمین‌ها حالت چسبندگی ندارند و تراکم پذیر نیستند و قابلیت بارگذاری ندارد.

۷. زمین لجنی نوعی زمین نامناسب برای ساختمان‌سازی

بیش از دو سوم آن لای است، ماسه آن خیلی کم بوده و کم‌وبیش خاک نباتی به همراه دارد که آن را تیره‌رنگ کرده و قابل ساختمان‌سازی نیست.

۸. زمین خاک دستی چیست؟

 از تجمع نخاله‌های ساختمانی و یا خاک حاصل از خاک‌برداری و حتی زباله به وجود آمده است و به علت عدم پیوستگی و یکنواختی آن ساختمان‌سازی بر روی آن به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

انواع زمین از دید اجرایی

زمین‌ها از نظر کندن و جابه‌جاکردن در واقع از دید اجرایی به پنج دسته تقسیم شده‌اند که به شرح زیر است:

• زمین بیلی: این زمین‌ها با بیل برداشته می‌شود و نیازی به کندن ندارد. مانند ماسه و شن و خرده‌سنگ. بدیهی است که این زمین فاقد چسبندگی می‌باشد.
• زمین پابیلی: با بیل و فشار پا کنده می‌شود و نیازی به کندن با کلنگ ندارد. مانند شن و ماسه خاک‌دار مسیل‌ها و زمین‌های زراعی.
• زمین کلنگی: که باید با کلنگ کنده شود. چسبندگی دانه‌های آن به یکدیگر از زمین پابیلی بیشتر است، بدنه گود کنده شده در زمین کلنگی، به‌ویژه پس از بارندگی باید به‌صورت عمودی بماند. این‌گونه زمین‌ها قابلیت ساختمان‌سازی دارند.
• زمین دج: بسته به سختی‌شان، با کلنگ، پتک یا کمپرسور کنده می‌شوند. آن‌ها زمین‌های شن بومی هستند که دانه‌های آن‌ها به همدیگر چسبیده‌اند. بدنه گود کنده شده در این زمین‌ها، به‌ویژه پس از بارندگی باید به‌صورت عمودی باقی بماند.
• زمین سنگی: این دسته از زمین‌ها بر حسب جنس سنگ و بزرگی آن به چهار دسته زمین سنگی سست، نیم سخت، سخت و خیلی سخت تقسیم می‌شوند. کندن و جابه‌جاکردن آن‌ها با ديلم و پتک و کمپرسور و گاهی اوقات مواد منفجره امکان‌پذیر است و قابلیت ساختمان‌سازی بر روی آنها وجود دارد.

عوامل آماده‌سازی و اجرای سازه بر اساس انواع زمین

۱. حفاظت و حراست تأسیسات موجود

هنگام عملیات اجرایی پیمانکار موظف است از تأسیسات و ابنیه فنی موجود در محل پروژه، به‌جز آنچه که تخریب آن در شرایط خصوصی پیمان یا نقشه‌های اجرایی پیش‌بینی‌شده، نظیر ساختمان‌ها، تأسیسات جدید، لوله‌های آب، گاز و نفت، کابل‌های برق، تلفن، تأسیسات، ابنیه تاریخی و نظامی مجاور، حفاظت و حراست نماید، به‌نحوی‌که هیچ‌گونه آسیب و صدمه‌ای به آنها وارد نماید.

پیمانکار موظف است به‌محض برخورد با این تأسیسات، مراتب را به کارفرما و دستگاه نظارت کتباً اطلاع دهد. قطع درختان موجود در محل اجرای پروژه، به‌غیراز درختانی که قطع آن‌‎ها در پروژه پیش‌بینی‌شده، مجاز نیست و پیمانکار به هنگام اجرای عملیات باید نهایت دقت را به عمل آورد تا در اثر اجرای عملیات به سایر درختان آسیبی وارد نشود.

۲. برداشت خاک‌های فرسوده و یا نباتی سطحی

خاک‌های فرسوده و یا نباتی سطحی به خاک‌هایی اطلاق می‌شود که برای تحمل بارهای وارده از طرف سازه مناسب نباشند. لایه‌های خاک حاوی مواد آلی شامل ریشه‌های پوسیده گیاهان و درختان و نظایر آن جزو خاک‌های نباتی محسوب می‌شوند. در زمین‌های چمنی با پوشش نازک علفی، برداشت تا ۱۵ سانتی‌متر خاک نباتی توصیه می‌شود، ولی در زمین‌های لجن گلی عملیات تا برداشت کامل ریشه و کنده درختان و رسیدن به بستر مناسب ادامه می‌یابد.

۳. تعریف کلی خاک‌برداری زمین

منظور از خاک‌برداری برای آماده‌سازی و اجرای سازه، برداشت هرگونه مصالح و مواد خاکی، مصالح قلوه سنگی، شن و ماسه و مصالح سنگی ریزشی و لغزشی از بستر رودخانه‌ها، صرف‌نظر از جنس و کیفیت آن‌ها به‌منظور تسطیح، شیب بندی و آماده نمودن محل پی ساختمان‌ها، سازه‌های فنی، راههای ارتباطی محوطه و تأمین خاک از منابع قرضه است.

در تمامی عملیات خاک‌برداری باید دقت کافی به عمل آید، تا از خاک‌برداری اضافی و ازبین‌رفتن مصالح در کف و جداره‌ها، خصوصاً در مقاطعی که بتن‌ریزی در آن‌ها انجام می‌گیرد، جلوگیری به عمل آید. چنانچه کار کندن با ماشین صورت گیرد، باید عملیات تا ۱۵ سانتی‌متری عمق نهایی، انجام و بقیه عملیات برای تسطیح و رگلاژ کف کانال با دست صورت گیرد.

۴. پی‌کنی و گودبرداری به چه منظور اعمال می‌شود؟

منظور از پی‌کنی و گودبرداری انجام عملیات خاکی برای کندن محل پی ساختمان‌ها و دیوارهای حایل، لوله‌ها، پایه پل‌ها در محوطه ساختمان‌ها و نظایر آن با دست یا ماشین‌آلات مناسب، طبق رقوم خواسته شده در نقشه‌ها دستورالعمل‌های دستگاه نظارت است. پی‌کنی بیش از ابعاد افقی و عمودی به‌هیچ‌وجه مجاز نیست.

به‌طورکلی عملیات گودبرداری در محل‌هایی که در آن پی‌سازی پیش‌بینی‌شده، در صورت تأیید دستگاه نظارت می‌تواند طوری صورت گیرد که تاحدامکان به قالب‌بندی نیاز نبوده و بتوان از جبهه خاک‌برداری شده با استفاده از پلاستیک یا روش‌های مشابه تأیید شده استفاده نمود. پی‌کنی و گودبرداری باید تا رسیدن به بستر مناسب ادامه یابد، مگر آنکه در مشخصات فنی خصوصی و نقشه‌های اجرایی یا دستورالعمل‌های دستگاه نظارت ترتیب دیگری مقرر شده باشد.

عملیات گودبرداری، باید با دیواره قائم صورت پذیرد، مگر آنکه نوع خاک، حفاری جدار گود به‌صورت شیب‌دار را، اجتناب‌ناپذیر سازد. گودبرداری در محل‌هایی که در آن پی‌سازی پیش‌بینی‌شده، در صورت تأیید دستگاه نظارت می‌تواند طوری صورت گیرد که تاحدامکان به قالب‌بندی نیاز نبوده و بتوان از جبهه خاک‌برداری شده با استفاده از پلاستیک یا روش‌های مشابه تأیید شده استفاده نمود. پی‌کنی و گودبرداری باید تا رسیدن به بستر مناسب ادامه یابد، مگر آنکه در مشخصات فنی خصوصی و نقشه‌های اجرایی با دستورالعمل‌های دستگاه نظارت ترتیب دیگری مقرر شده باشد.

۵. عملیات خاک‌برداری در زمین‌های لجنی

زمین‌های لجنی و آبدار، خاک‌های اشباع شده از آب و حاوی مواد آلی بوده که تحمل وزن ساختمان را نداشته و در اثر بارگذاری گسیخته می‌شوند. در زمین‌های لجنی، باید حتی‌الامکان از ماشین‌آلات کوچک، سبک و با سطح اتکای زیاد استفاده شود تا عملیات با سهولت بیشتر انجام شده و اشکالی پیش نیاید.

۶. خاک‌برداری در زمین‌های سنگی به چه صورت است؟

خاک‌برداری در زمین‌های سنگی باید بر اساس نقشه‌های اجرایی و دستورالعمل‌های دستگاه نظارت تا رقوم‌های خواسته شده و ابعاد موردنظر انجام شود. پیمانکار موظف است به هنگام عملیات خاک‌برداری و حفاری در سنگ، مراقبت‌ها و تدابیر لازم را به عمل آورد تا حتی‌الامکان ابعاد و رقوم‌های حفاری شده مطابق مندرجات نقشه و دستورالعمل‌های کارگاهی باشد، چنانچه در حالات خاص عملیات سنگ‌برداری اضافی اجتناب‌ناپذیر باشد، کارهای اضافی باید جداگانه صورت‌مجلس شده و به تأیید کارفرما برسد.

 استفاده از مواد ناریه در حفاری مناطق سنگی، باید با تأیید قبلی دستگاه نظارت صورت گیرد. حمل و انبارکردن مواد منفجره، باید طبق قوانین و مقررات انجام شود. نگهداری و انبارکردن این مواد باید با اطلاع و زیر نظر مقامات ذی‌صلاح بوده و مصرف این مواد، باید با اطلاع قبلی مقامات ذی‌صلاح باشد.

چنانچه روی بسترهای سنگی پی‌سازی انجام می‌شود، این بستر باید عاری از هرگونه مصالح سست و جداشونده بوده و سطح کار قبلاً صاف شده باشد. شکاف‌ها و ناهمواری‌هایی که احتمالاً در بسترهای سنگی ایجاد شده‌اند، باید قبل از عملیات پی‌سازی مطابق دستور دستگاه نظارت با بتن و ملات، پر و تسطیح شوند.

 

 

 

۷. حفاظت بدنه پی‌ها و گودها، یکی از عوامل آماده‌سازی زمین

حفاظت بدنه پی ساختمان‌ها، زیرزمین‌ها و ترانشه‌ها برای آماده‌سازی و اجرای سازه عبارت است از قراردادن و بستن حائل‌های موقت به‌منظور جلوگیری از ریزش‌های احتمالی و تأمین ایمنی کامل به هنگام عملیات ساختمانی. جزئیات اجرایی حفاظت بدنه پی‌ها و گودها، باید قبل از اجرا به تأیید دستگاه نظارت برسد. شکل و نوع حفاظت بدنه به عوامل مختلفی نظیر جنس خاک، عمق گودبرداری، ارتعاشات ایجاد شده در محل گود در اثر شرایط ترافیکی اطراف، مدت‌زمان تداوم عملیات، وجود آب‌های زیرزمینی و غیره خواهد داشت.

در زمین‌های ریزشی و به هنگام عملیات، پیمانکار مسئول حفظ ایمنی کارگران بوده و باید در مهاربندی‌ها و نصب وادارها نهایت دقت را به عمل آورد و قفل و بست‌های کامل را تأمین نماید.

در مواردی که قرار است کارگران درون ترانشه یا گود کار کنند، باید بازرسی‌های زیر انجام شود:

الف: حداقل روزی یک‌بار درصورتی‌که پرسنل به طور مرتب درون ترانشه کار می‌کنند.

ب: پس از هر ریزش غیرمنتظره مصالح به داخل ترانشه.

۸. برای خاکریزی از چه مصالحی باید استفاده شود؟

به‌طورکلی مصالح مناسب برای خاکریزی، باید از مصالح حاصل از گودبرداری‌ها و خاک‌برداری‌های پروژه تأمین شود استفاده از این خاک‌ها، باید با تأیید قبلی دستگاه نظارت صورت گیرد. در ادامه به انواع خاکریز اشاره می‌کنیم.

• خاک‌ریزهای باربر: به خاکریزی اطلاق می‌شود که بارهای استاتیکی وارده از شالوده و کف ساختمان و نیز بارهای دینامیکی حاصل از ماشین‌آلات و تأسیسات را تحمل نماید. این خاک خود منتقل نمایند. این خاک‌ریزهای باید در دوران بهره‌برداری از ساختمان بارهای وارده را به بستر خود منتقل کند.
• خاک‌ریزهای پرکننده: برای پرکردن اطراف پی ساختمان‌ها، دیوارها دیوارهای حایل، ترانشه لوله‌ها و مشابه آن از خاکریزهای پرکننده استفاده می‌شود.

خاک‌های حاصل از گودبرداری و عملیات خاکی باید در صورت مناسب بودن به مصرف برسند. در غیر این صورت باید با نظر و تأیید دستگاه نظارت از خاک قرضه مناسب برای خاکریزی استفاده شود. در صورت عدم دسترسی به خاک مناسب با تأیید قبلی دستگاه می‌توان مصالحی نظیر بتن سبک و شفته آهکی استفاده نمود.

۹. پخش، تسطیح و کوبیدن بر اساس نوع مصالح

پیمانکار موظف است بر اساس برنامه زمان‌بندی منظم به قرارداد، تمامی ماشین‌آلات اعم از ماشین‌آلات پخش و تسطیح، آبپاشی و کوبیدن را باتوجه‌به نوع مصالح آماده نماید. قبل از شروع عملیات خاکریزی باید سطوح و مناطقی که در نقشه‌های اجرایی و دستورالعمل‌های دستگاه نظارت برای خاکریزی مشخص شده است، از مصالح نام مناسب، خاک نباتی، ریشه اشجار و گیاهان کاملاً تمیز و پاک شود.

بین آماده‌سازی بستر و اجرای عملیات خاکریزی، نباید فاصله زمانی زیاد وجود نداشته باشد. خاکریزی باید بلافاصله پس از آماده‌سازی شروع شود. عملیات خاکریزی باید به‌صورت لایه‌های افقی صورت گیرد. نحوه توزیع و پخش مصالح در لایه‌های خاکریزی، باید چنان باشد که در هیچ قسمت از کار، حفره و سوراخ به وجود نیامده و مصالح به‌صورت یکنواخت پخش شود.

 تنظیم شیب شیروانی خاکریزها و شیب سطوح باید طبق نقشه، مشخصات و دستورالعمل‌های دستگاه نظارت انجام گردد. پیمانکار باید دقت نماید که شیب شیروان‌ها به طور مرتب، رگلاژ و تسطیح شده و آثار بی‌نظمی یا رد ماشین‌آلات در آن‌ها دیده نشود. مقاطع طولی و عرضی باید دقیقاً بر اساس قواره‌های لازم، اجرا و تنظیم شده و ناهمواری‌های خاکریز در محور طولی شمشه ۵ متری، نباید از ۳ سانتی‌متر تجاوز نماید.