سبد خرید
0

هیچ محصولی در سبد خرید نیست.

تلفن گویا: 034-34370360

بررسی مدارس، مساجد وکاروانسراهای اقلیم مختلف ایران

در این مقاله می خواهیم به بررسی مدارس، مساجد و کاروانسراها در اقلیم های گوناگون ایران بپردازیم.

بررسی مساجد در اقلیم چهارگانه ایران

در ابنیه مذهبی عوامل مذهبی و سیاسی اهمیت بیشتری نسبت به اقلیم در طراحی ساختمان داشتند. بنابراین شرایط اقلیمی مانند کاربری های دیگر بر شكل ابنيه مذهبی عامل اساسی و تعیین کننده ای نبوده است.

خصوصیات مسجد در اقلیم معتدل و مرطوب

  • اکثرا درونگرا و دارای حیاط مرکزی هستند. (در این اقلیم فرم اکثر ساختمان ها به صورت نسبتا برون گرا است ولی مساجد از این قاعده مستثنی هستند.)
  • دارای بازشو‌هایی رو به حیاط و وسیع هستند و در صورت امکان دیوار خارجی شبستان ها نیز دارای بازشوهایی جهت کوران دو طرفه و تهویه هواست.
  • مصالح بدنه مساجد از آجر و ملات های آهکی است و بام آن را ابتدا با طاق آجری می پوشاندند و برای پوشش روی آن از خرپای چوبی و سفال استفاده می کردند.
  • فاقد زیر زمین هستند.
  • اکثر مساجد مهم کرانه جنوبی دریای خزر توسط بنایان و معماران شهرهای مرکزی ایران ساخته شدند.
  • از مساجد این اقلیم می توان به مسجد جامع گرگان، مسجد جامع بابل مسجد حصیر بافان بابل و مسجد ساری اشاره کرد.
  •  

خصوصیات مسجد در اقلیم معتدل و مرطوب

خصوصیات مسجد دراقلیم گرم و مرطوب 

  • احداث سقف های مرتفع جهت صعود و جابجائی هوای گرم به بالا.
  • تعبيه بازشوهایی در اطراف بدنه خارجی شبستان به منظور استفاده از کوران دو طرفه هوا.
  • قرار دادن ایوان های عریض، طویل و مرتفع در سمت ورودی به شبستان اصلی و یا در دو و یا حتی در چهار طرف شبستان
  • عدم احداث زیر زمین به خاطر هوای مرطوب و سنگین که به داخل فضای زیر زمین نفوذ کرده و به صورت راکد باقی می ماند. همچنین بالا بودن سطح آبهای زیر زمینی و نمناک بودن دیوارهای زیر زمین که در این رابطه مزید علت هستند.
  • جهت بدنه ساختمان مانند سایر ابنیه در این سواحل از سنگ، آجر و خشت استفاده می شود که از لحاظ اقلیمی مناسب نیستند زیرا که این مصالح دارای جرم حرارتی زیاد هستند و حرارت را به مدت طولانی در درون خود حفظ می کنند. برای سقف غالبا از تیر چوبی و کاهگل و در بعضی موارد از طاق و گنبد آجری استفاده می کنند.
  • استفاده از رنگهای روشن خصوصأ سفید برای انعکاس نور و حرارت آفتاب و کاهش نفوذ گرما به داخل مسجد
  • در مساجدی که حیاط در یک سمت شبستان قرار دارد، دیوار حیاط به صورت کوتاه و مشبک اجرا می شود تا کوران هوا در محوطه مسجد جریان داشته باشد. از مساجد این اقلیم می توان به مسجد سیراف و مسجد اعظم بردستان اشاره نمود.
  •  

خصوصیات مسجد دراقلیم گرم و مرطوب 

 

تفاوت مساجد اهل سنت و اهل شیعه

در سواحل جنوبی کشور مساجد اهل سنت نیز وجود دارد که از نظر کالبدی با مساجد اهل شیعه تفاوت هایی دارند.

  • مساجد اهل سنت یک مناره بیشتر ندارند و این مناره نیز جدای از کالبد مسجد و به صورت مستقل است.
  • محراب در مساجد اهل سنت در سمت رو به قبله از داخل کالبد مسجد به صورت اتاقک کوچکی بیرون آمده است.
  • سر در ورودی مساجد اهل سنت اهمیت زیادی دارد و اغلب یک گنبد کوچک در بالای آن قرار می دهند.
  • از لحاظ نوع قوس ها و تزئینات این مساجد بیشتر شبیه به مساجد کشورهای جنوب خلیج فارس می‌باشند.
  •  

تفاوت مساجد اهل سنت و اهل شیعه

خصوصیات مسجد در اقلیم سرد

اهمیتی که حیاط در سایر اقلیم ها دارد در این اقلیم مشاهده نمی شود. بعضی از مساجد کاملا فاقد حياط و برخی دیگر که دارای حیاط مرکزی هستند. بعضا فاقد ارتباط محوری قوی بین حیاط و شبستان مسجد می باشند.

  • در مساجدی که دارای حیاط مرکزی هستند یک یا چند شبستان زمستانی که کاملا محصور و جدای از فضای سرد خارج می‌باشند وجود دارد. به طور کلی در اقلیم سرد در مقایسه با اقلیم گرم و خشک شبستان زمستانی اهمیت و وسعت بیشتر و حیاط مرکزی مساحت کمتری دارد.
  • ابعاد بازشو در شبستان این گونه مساجد اغلب کوچک و تعداد آن‌ها کم است تا از تبادل حرارت با فضای خارج و اتلاف حرارت جلوگیری شود.
  • ارتفاع اکثر مساجد این نواحی نسبتا کوتاه است. لذا حفظ حرارت در داخل ساختمان و گرم نمودن فضاهای داخل، به دلیل سطح تماس کمتر بنا با محیط خارج بهتر صورت می‌گیرد.
  • از مصالح بنایی یا جرم حرارتی زیاد مانند سنگ، آجر و خشت استفاده می شد.
  • پلان مساجد اکثرا با بافت اطراف خود تلفیق شده و متصل به ابنیه مجاور می باشند، که این امر در حفظ حرارت داخل مساجد و همچنین ابنیه مجاور مؤثر است.
  • حداکثر استفاده از حرارت و حفظ آن از اصول طراحی مساجد این اقلیم است.
  • سقف اکثر مساجد مهم این اقلیم آجری و به شکل گنبد و یا طاق می‌باشد.
  •  

خصوصیات مسجد در اقلیم سرد

از مساجد این اقلیم می توان به مسجد کبود تبریز، مسجد جامع ارومیه، مسجد جامع همدان، مسجد جامع تبریز، مسجد خالد اوغلی تبریز، الچاق مسجد تبریز و مسجد شصت ستون تبریز اشاره کرد.

بعضی از بناها در این اقلیم مانند مسجد ارگ علیشاه در تبریز و گنبد سلطانیه در زنجان از بزرگترین و مرتفع ترین ساختمان های سنتی ایران هستند. در گذشته مسجد سمبل شهر بوده و ارتفاع و بزرگی آن نشان دهنده اهمیت و قدرت شهر و حکومت بوده است. عظمت این دو بنا نشان دهنده آن است که در بعضی از مواقع مسائل سیاسی مهمتر از شرایط اقلیمی بوده است.

خصوصیات مسجد در اقلیم گرم و خشک 

بارزترین مشخصه کالبدی مساجد دشتهای فلات ایران حیاط مرکزی است، اگر چه در سایر اقلیم های ایران اکثرا مساجد دارای حیاط مرکزی هستن ولی حیاط مرکزی در این اقلیم نسبتا وسیع تر و دارای اهمیت بیشتری است و نیز حیاطهای مرکزی با تقارن محوری نسبت به محراب و گنبد خانه ساخته می شدند.

اکثر مساجد مهم این اقلیم دارای یک شبستان زمستانی با فضایی محصور و ارتفاع نسبتا کم برای زمستان هستند.

ارتفاع مساجد خصوصا گنبد خانه زیاد است و اکثرا مرتفع ترین بنای شهرهای سنتی هستند. (به دلیل فراهم آوردن شرایط آسایش در تابستان و نیز اهمیت مساجد به عنوان مهمترین بنای شهر)

بدنه گنبد خانه در این اقلیم دارای سطوح بازتری نسبت به گنبد خانه در اقلیم سرد است.

مصالح اصلی برای ساخت مساجد خشت و آجر بوده است و در صورت وجود سنگ از آن برای ساخت پایه های مسجد و بدنه های آن استفاده می کردند.

در بعضی از مساجد خصوصا مساجد حاشیه کویر یک زیر زمین نسبتا کوچک و یا سرتاسری برای مواقعی که گرما و یا سرما شدید می شود وجود دارد، مانند مسجد جامع نائین و مسجد آقا بزرگ کاشان.

پلان مساجد با بافت اطراف خود کاملا تلفیق شده و مانند قطعه ای از کل بافت شهر می باشد، بدین وسیله نوسان درجه حرارت در خارج تأثیر کمتری در داخل کالبد مسجد دارد.

 

خصوصیات مسجد در اقلیم گرم و خشک 

بررسی مدرسه در اقلیم چهارگانه ایران

در ایران عمدتا مدارس به دو گونه ساخته می شدند، یا بخشی از مسجد بودند و یا بنایی مجزا جهت تعلیم و تربیت طلاب ساخته می شد.

خصوصیات مدرسه در اقلیم معتدل و مرطوب

  • درونگرا و دارای حیاط مرکزی هستند.
  • اکثرا دارای بازشوهایی بر روی دیوار خارجی مدرسه بودند تا امکان جابجایی و کوران هوا وجود داشته باشد.
  • فاقد زیر زمین هستند.
  • مصالح مورد استفاده و شکل دهی کلی ساختمان مدارس در این اقلیم مانند مساجد است، و تنها تفاوت آن از لحاظ کالبدی حجره های طلاب هستند که در دور حیاط مرکزی جهت اقامت آنها ساخته شده اند.
  • از مدارس این اقلیم می توان به مسجد جامع گرگان، مسجد جامع بابل، مدرسه علمیه سلیمان خان در ساری، مسجد چهار سوق در بابل و مدرسه علمیه بقعه میر شمس الدین در لاهیجان اشاره نمود.
  •  

خصوصیات مدرسه در اقلیم معتدل و مرطوب

 خصوصیات مدرسه در اقلیم گرم و مرطوب

  • دارای حیاط مرکزی هستند و یا حیاط در یک سمت بنا وجود دارد.
  • فضاهای مسکونی (حجره های طلاب) دارای ارتفاع زیادی هستند.
  • دارای بادگیرهای حجیم چهار طرفه هستند.
  • از کوران دو طرفه هوا در داخل بنا استفاده شده است.
  • دارای ایوان های عریض و مرتفع هستند.
  • دارای پنجره های بلند هستند.
  • از نسیم شبانه روز بین دریا و خشکی استفاده شده است.
  • فاقد زیرزمین هستند.
  • مدارس اهل سنت دارای یک منار و دو مأذنه هستند.
  •  از نمونه های مدارس این اقلیم می توان به حوزه علمیه بندرلنگه اشاره نمود.

خصوصیات مدرسه در اقلیم سرد 

  • عمدتا دارای حیاط مرکزی هستند.
  • معمولا یک راهرو در پشت و یا مجاور حجره طلاب جهت دسترسی به حجره ها وجود دارد.
  • در مقابل حجره ها ایوان وجود ندارد.
  • بخش های مسکونی (محل سکونت طلاب) دارای ارتفاع کم می باشند.
  • دارای بازشوهای کوچک هستند.
  • بعضی از مدارس دارای زیرزمین می باشند.

از مدارس این اقلیم می توان به مدرسه طالبیه در تبریز، مدرسه میرزا علی اکبر در اردبیل و مدرسه جعفریه در تبریز اشاره نمود.

 

خصوصیات مدرسه در اقلیم سرد 

خصوصیات مدرسه در اقلیم گرم و خشک 

  • دارای حیاط مرکزی خصوصا حیاط مرکزی چهار ایوانی هستند. ورودی مدرسه یک ایوان است که ایوان روبروی آن معمولا بزرگترین ایوان مدرسه می باشد و دارای طاق و یا گنبدی مرتفع است.
  • غالبا دارای زیر زمین هستند.
  • ارتفاع مدرسه مخصوصا ایوان اصلی آن بلند است.
  • در حیاط مدارس، حوض آب و گیاه جهت تعدیل شرایط محیطی حیاط و فضاهای اطراف آن وجود دارد.
  • عملکردهای جنبی مانند خدمات و سرویس های بهداشتی در پشت حجره ها و یا در زوایای ساختمان قرار دارند.
  • مصالح اصلی برای ساخت مدارس، خشت و آجر بوده است.

از مدارس این اقلیم به مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان، مسجد مدرسه سید در اصفهان، مدرسه خان در شیراز، مدرسه صدر در اصفهان، مسجد مدرسه شهید مطهری (سپهسالار سابق) در تهران و مدرسه نظاميه خوار گرد (اولین و قدیمی ترین مدرسه بزرگ چهار ایوانی) می توان اشاره نمود.

 

خصوصیات مدرسه در اقلیم گرم و خشک 

بررسی کاروانسرا در اقلیم چهارگانه ایران

خصوصیات کاروانسرا در اقلیم معتدل و مرطوب

به تعداد کاروانسراهای این اقلیم نسبت به سایر اقلیم های ایران نسبتا کمتر است. دارای حیاط مرکزی هستند. اگر چه فرم حیاط مرکزی با فضای محصور، امکان کوران هوا را کاهش می دهد و از نظر اقلیمی کاملا نامناسب است. ولی از لحاظ ایمنی و حفاظت از بنا در مقابل راهزنان فرم مناسبی می باشد.

  •  دارای ایوانهایی دور تا دور حیاط مرکزی جهت استقرار مسافران هستند.
  •  فاقد زیر زمین هستند.
  •  از قوس های جناغی، طاق و تونيزه و طاق كلمبه، برای احداث کاروانسراها استفاده شده است.
  •  از مصالح پایدار مانند آجر و سنگ و ملات های از نوع آبی مانند آهک و ساروج که در مقابل رطوبت و بارندگی مقاوم می باشند استفاده شده است از کاروانسراهای این اقلیم می توان به کاروانسرای لات و کاروانسرای امام زاده هاشم در رشت اشاره نمود.
  •  

خصوصیات کاروانسرا در اقلیم معتدل و مرطوب

خصوصیات کاروانسرا در اقلیم گرم و مرطوب 

  • فاقد حیاط مرکزی هستند.
  • کاروانسراهای این اقلیم عموما شامل فضایی چهار گوش با طاق مرکزی صلیبی شکل و اتاق های جانبی بودند. همه اتاق های کاروانسرا از طریق یک سکوی سنگی که دور تا دور ساختمان ساخته شده است، به خارج بنا راه دارند.
  • از کوران دو طرفه و ایجاد سایه در کاروانسرا کاملا استفاده شده است.
  • فاقد زیر زمین هستند.
  • معمولا کاروانسراها دارای یک آب انبار در خارج از کاروانسرا بودند. از کاروانسراهای این اقلیم می توان به کاروانسرای یونگی و کاروانسرای موخ احمد در نزدیکی بندر عباس اشاره نمود.
  •  

خصوصیات کاروانسرا در اقلیم گرم و مرطوب 

خصوصیات کاروانسرا در اقلیم سرد

  • غالبا فاقد حیاط مرکزی بودند.
  • دارای ارتفاع کم می باشند، خصوصا ارتفاع اصطبل در اکثر موارد بسیار کوتاه است.
  • با قرار دادن تالار مرکزی و یا اتاقک های مسافران در وسط ساختمان و اصطبل ها در اطراف آن فضای اصطبل به عنوان یک فضای حائل بین محیط گرم داخل که باید در حد شرایط آسایش انسان باشد و محیط سرد خارج عمل می کند.
  • این کاروانسراها کاملا محصور و مکعب مستطیل شکل بودند که علاوه بر ایجاد ایمنی در مقابل دزدان، با کاهش سطح تماس ساختمان با محیط خارج تبادل حرارتی کمتری صورت می گرفته است.
  • دارای بازشوهای کم و کوچک هستند و نیز دارای هشتی برای مقابله با سرمای خارج می باشند.
  • بعضی از کاروانسراها قدری داخل زمین ساخته می شدند تا از خاک به عنوان عایق حرارتی استفاده گردد، مانند کاروانسرای گامبوش در جاده آمل.
  • فضای بخاری و آتشدان در این کاروانسراها نسبت به سایر کاروانسراها بسیار بزرگتر بوده و اهمیت بیشتری دارد.
  • اکثرا برای پایه ها و دیوارهای کاروانسراها از سنگ و برای طاق های قوسی نیز از سنگ مانند کاروانسرای امام زاده هاشم و گامبوش و یا آجر مانند کاروانسرای شبلی استفاده شده است.
  • غالبا درای چند دریچه در بالای طاق ها به منظور تأمین نور و تهویه بودند. از کاروانسراهای این اقلیم می توان به کاروانسرای امام زاده هاشم در جاده آبعلی، کاروانسرای گامبوش در جاده آمل و کاروانسرای شبلی در جاده تبریز به میانه اشاره کرد.
  •  

خصوصیات کاروانسرا در اقلیم سرد

خصوصیات کاروانسرا در اقلیم گرم و خشک

زیباترین، مجلل ترین، وسیع‌ترین و بیشترین تعداد کاروانسراها در این اقلیم ساخته شده اند.

  • غالبا دارای یک حیاط مرکزی و دو یا چهار ایوان بزرگ در جوانب حیاط می باشند که این فرم درونگرا و کاملا محصور کاروانسرا، فضای داخل ساختمان در مقابل بادهای کویری و شرایط نامساعد اقلیمی حفاظت می کند.
  • عمدتا اتاق مسافران در اطراف حیاط مرکزی است و اصطبل ها در پشت آنها قرار دارند. اتاق مسافران معمولا چند پله بالاتر از حیاط بوده است تا هم از ورود آب و گل به درون اتاق ها جلوگیری شود و هم از گرد و خاک کف حیاط دور باشند. در بعضی از کاروانسراهای مجلل بین اتاق ها و حیاط ایوانی به عرض حدود دو متر قرار داشته است و مساحت اتاقها معمولا از دوازده متر تجاوز نمی کرده است. نور و تهویه اتاقها نیز از طریق بازشوی ورودی و بعضا پنجره مجاور آن تأمین می شده است.
  • کاروانسراها غالبا دارای دیوارهای بلند و چهار برج در چهار گوشه بنا و یک دروازه حفاظت شده در قسمت ورودی جهت حفظ امنیت بوده اند.
  • غالبا در داخل حیاط کاروانسراها یک حوض آب و گاهی چند درخت جهت مرطوب و خنک نمودن فضای حیاط وجود داشته است.
  • بعضی از کاروانسراهای واقع در حاشیه دشت کویر دارای بادگیرهایی جهت تهویه هوا و خنک نمودن فضای داخل بنا در ماه های گرم سال بودند. مانند کاروانسرای اردکان و کاروانسرای زین الدین در جاده یزد – کرمان.
  • جهت ساخت این کاروانسراها از مصالح بنایی مانند خشت، آجر و سنگ استفاده می کردند. که با توجه به ضخامت زیاد دیوار ها مانند یک خازن حرارتی عمل کرده و در تعدیل دمای ساختمان در طی شبانه روز بسیار مؤثر بوده اند. از کارونسراهای این اقلیم می توان به کاروانسرای شرف در جاده سرخس – مشهد، کاروانسراهای مهیار، کاروانسرای باغ شیخ در شرق ساوه و کاروانسرای مادر شاه در اصفهان اشاره نمود.
  •  

خصوصیات کاروانسرا در اقلیم گرم و خشک

برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!

بیشترین ها
ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

توسط
تومان