اهمیت سیرکولاسیون در طراحی داخلی

برنامه‌ریزی برای گردش داخلی و سیرکولاسیون

سیرکولاسیون یا همان لکه گذاری در طراحی داخلی بسیار حائز اهمیت است. گردش داخلی، چه افقی و چه عمودی، باید منطقی، قابل‌درک، ایمن و استفاده از آن برای همه آسان باشد. کاربران ساختمان باید بدانند که کجا هستند، کجا می‌روند و مسیری که باید برای رسیدن به آنجا طی کنند. سپس آن‌ها باید با موفقیت در محیط فیزیکی حرکت کنند تا به مقصد برسند.

جهت‌گیری و یافتن راه در فضای داخلی

هدف از ساختمان، بدون شک نحوه چیدمان فضای داخلی و سرکولاسیون را تعیین خواهد کرد. کاربران ساختمان باید بتوانند وارد ساختمان شوند، به آن فضاها بروند و بین آن‌ها حرکت کنند. هرچه ساختمان پیچیده‌تر باشد، کاربران جدید، به‌ویژه افرادی که نابینا هستند یا کم‌بینا هستند، مشکل بیشتری خواهند داشت.

فضاهای داخلی بسیار پر اهمیت‌تر از آن چیزی هستند که در دید اول به نظر می‌رسد و زمانی که به فضای داخل وارد می‌شوید می‌توانید به سادگی با اهمیت معماری مقایسه کنید. در سیرکولاسیون داخلى يک خانه، اولين قدم، آشنايى با فرهنگ و سليقه افراد استفاده كننده از فضا كه مبناى انتخاب سبک و مسیر مناسب براى طراحى داخلى و سیرکولاسیون هر يک از فضاهاست می‌باشد.

طرح فضای گردش باید منطقی و دارای چشم‌اندازهای خوب باشد. برخی از کاربران ساختمان ممکن است مایل به ورود به مناطقی نباشند که ارتفاع سقف کم، عرض راهرو محدودشده یا سطح نور محدود است. راهروهای منحنی منجر به مشکلات جهت‌گیری می‌شوند و گوشه‌های تیز برخی از آن‌ها با نگرانی‌های امنیتی روبرو هستند.

نکات مهم در سیرکولاسیون داخلی

سرویس پله و ورودی، ورودی واحد مسکونی باید در محلی باشد که دسترسی به فضاهای مهم پلان، به آسانی و بدو طی کردن فاصله زیاد ممکن باشد.
راه‌های دسترسی را کوتاه کنید، راه‌روهای دراز و باریک طراحی نکنید.
ورودی واحد مسکونی، حتما یک فضای تقسیم در محل وردی ترسیم کنید، بطوری نباشد که در اصلی رو باز می‌کنیم وارد فضای اصلی خانه بشویم.
دسترسی آسان بین فضاها.
سرویس بهداشتی باید در محلی قرار بگیرد که تمامی اعضاه بتونن به آن دسترسی داشته باشند بطور یکسان.
محل قرار گیری آشپزخانه باید در محلی قرار داشته باشد، کمترین فاصله تا ورودی اصلی ساختمان، ورودی آشپزخانه نزدیک به درب ورودی اصلی.
پذیرایی و نشیمن خصوصی باید ارتباط مستقیم با آشپزخانه داشته باشد، دسترسی مستقیم از ورودی.
ناهارخوری کمترین فاصله با آشپزخانه، مجاورت با پذیرایی.
حمام در مجاور اتاق خواب‌ها باید باشد.

جانمایی و سیرکولاسیون داخلی اتاق خواب‌ها

اکثرا در انتهای بنا طراحی و قرار می‌گیرند و برای دسترسی به خواب‌ها نیاز نیست از راهروهای طولانی استفاده شود و برای اینکه در طرح فضای پرتی نباشد باید تا حدامکان از فضاها استفاده شود. و محل دسترسی به اتاق خواب‌ها از سمت نشیمن خصوصی باشد.

مزیت چیدمان‌های پیچیده به ساده

چیدمان‌های ساده، منطقی و سازگار، افراد را قادر می‌سازد تا محیط‌هایی را که مرتباً از آن‌ها استفاده می‌کنند به خاطر بسپارند و محیط‌هایی را که برای اولین بار با آن روبرو می‌شوند را پیش‌بینی و تفسیر کنند. پیوندهای دیداری از طریق پنجره‌ها به محیط بیرون می‌تواند استرس را کاهش داده و به جهت‌گیری کمک کند.

گروه‌بندی تأسیسات مانند، مکان‌یابی هم‌زمان بالابرها، رمپ‌ها، پله‌ها و پله‌برقی، یا نگهداری تمام سرویس‌های بهداشتی در یک مکان در همه طبقات، منجر به یک محیط قابل پیش‌بینی می‌شود که درک آن آسان‌تر است. موفقیت راه‌یابی به تعداد نقاط تصمیم‌گیری در یک مسیر خاص و کیفیت اطلاعات موجود تأثیر خواهد گذاشت. این اطلاعات می‌تواند محیطی باشد به‌عنوان‌مثال؛ از ساختار ساختمان، یا از رنگ و بافت پایان تا راه خاص مانند؛ نقشه‌های طبقه، تابلوها یا شماره اتاق روی درب‌ها.

هرچه اطلاعات زیست‌محیطی بهتر باشد، اطلاعات خاص ویژه یافتن راهکار کمتر خواهد بود. سازگاری در طراحی به یافتن روش کمک می‌کند. تابلوها باید در نقاط تصمیم‌گیری و عمود بر مسیر حرکت قرار گیرند. برخی از کاربران ساختمان ممکن است نتوانند در محیط خود حرکت کنند و به کمک نیاز دارند. در این رویداد، روش‌های مدیریتی باید وجود داشته باشد تا به آن‌ها دررسیدن و بازگشت از مقصد موردنظرشان كمك كند.

ملاحظات طراحی فضای داخلی و سیرکولاسیون

اطمینان حاصل کنید که چیدمان داخلی ساختمان نیاز افراد به استفاده از مسیرهای گردش را در نظر گرفته و تا آنجا که ممکن است راهنمایی برای یافتن روش ارائه می‌دهد.
اطمینان حاصل کنید که فضاهای گردشی با چشم‌اندازهای خوب در یک محیط منطقی هستند.
در مسیرهای گردشی هر جا که امکان دارد پیوندهای بصری با خارج فراهم می‌شود.
از خیرگی در محیط داخلی خودداری کنید.
برای پیش‌بینی و درک آسان محیط، لوازم و امکانات از همان نوع را باهم دسته‌بندی کنید.
در مناطق با نقشه باز و جایی که درب ها حذف‌شده‌اند، اطمینان حاصل کنید که مسیرهای گردشی به‌وضوح مشخص‌شده است.
اطمینان حاصل کنید که می‌توان به کاربران ساختمانی کمک کرد که پیمایش در محیط داخلی را دشوار می‌دانند.

حرکت جسم در صفحه افقی و عمودی

سفر به سمت مقصد در داخل ساختمان شامل؛ حرکت افقی و عمودی برای کاربر ساختمان است.

در صفحه افقی عوامل محدودکننده ممکن است مسافت طی شده، عرض مسیرها، نوع سطح کف و وجود انسدادهایی مانند، درب باشد.
در صفحه عمودی عوامل محدودکننده ممکن است شیب و بالا آمدن سطح شیب‌دار، تعداد و گام پله‌ها، اندازه یا طرح آسانسور یا عدم وجود گزینه‌های مناسب باشد.

گردش افقی (سرکولاسیون افقی) مسیرهای فضای داخلی

افرادی که اشیا را حمل می‌کنند، آن‌هایی که کودکان خردسال دارند یا کاربرانی که دارای محدودیت‌های حرکتی و قدرت هستند، ممکن است مسافت طولانی را یک مانع اصلی بدانند و رسیدن به مقصد برایشان بیشتر از دیگران طول بکشد. درنتیجه، مسافت طی شده باید حداقل ممکن باشد. وجود ورودی‌های اضافی با پارکینگ‌های مرتبط می‌تواند به کاهش طول پیاده‌روی موردنیاز کمک کند. نشستن در فواصل منظم نیز مفید است.

درب‌ها نه‌تنها به دلیل نیاز به باز شدن بلکه به دلیل محدود کردن عرض یک مسیر نیز مانعی ایجاد می‌کنند. هر جا که شرایط زیست‌محیطی، حریم خصوصی و امنیت اجازه می‌دهد باید از آن‌ها صرف‌نظر شود. به‌عنوان‌مثال، پیکربندی طرح توالت فرنگی برای محدود کردن چشم اندازها می‌تواند نیاز به درب های ورودی، صرفه‌جویی در هزینه و بهبود دسترسی را از بین ببرد.

درب هایی که درب منزل در آن‌ها تعبیه‌شده می‌توانند مشکلی ایجاد کنند. اگر این‌ها حفظ نشوند می‌توانند به‌طور فزاینده سنگین شوند. لابی‌های داخلی می‌توانند مشکلاتی ایجاد کنند، زیرا اغلب به تلاش برای باز کردن درب ها و نیاز به مذاکره در مورد فضای کوچک نیاز دارند. در صورت نیاز، استفاده از آن‌ها باید تا حد امکان آسان باشد.

مناطق با طرح باز مفید هستند، زیرا نیاز به درب های داخلی یا سایر بخش‌هایی را که اغلب مانع دسترسی می‌شوند کاهش می‌دهند. بااین‌حال، افراد نابینا یا کم‌بینا عبور از مناطق وسیع و بدون راهنمایی یا نشانه‌های محیطی و لمسی مناسب را دشوار می‌دانند. ستون‌های غیر عمودی می‌توانند باعث ایجاد سردرگمی و مشکلات فضای سر شوند و نباید در مجاورت مسیرهای گردش قرار گیرند.

نکاتی که باید در طراحی گردش افقی ( سیرکولاسیون افقی) رعایت کرد؟

فضاهای گردش را برای محدود کردن مسافت سفر طراحی کنید.
استفاده از ورودی‌های اضافی و پارکینگ‌های همراه را در نظر بگیرید تا اطمینان حاصل کنید که امکانات در مسافت پیاده‌روی آسان است.
در مواردی که مسافت طولانی است، در فواصل منظم صندلی و توالت قرار دهید.
فراهم کردن حمل‌ونقل بین مناطقی که با مسافت طولانی از هم جداشده‌اند را در نظر بگیرید.
در صورت امکان درب‌ها را از طرح حذف کنید.
برای جلوگیری از نیاز به درب، مناطق ساکت و آرام را در ساختمان‌ها توسط یک منطقه جدا کنید.
در صورت امکان از لابی‌ها پرهیز کنید. در صورت لزوم، اطمینان حاصل کرده که به‌اندازه کافی بزرگ نیستند تا محدودکننده نباشند.
اگر ستون‌های غیر عمودی برای طراحی ضروری هستند، اطمینان حاصل کنید که مسیرهای گردش از آن‌ها دور هستند.

نقش گردش عمودی (سیرکولاسیون عمودی) در طراحی داخلی

تغییر سطح در ساختمان‌ها می‌تواند برای برخی از کاربران ساختمان مشکل‌ساز شود. پله‌ها، بالابرها و سطح شیب‌دار نه‌تنها هزینه‌بر هستند، بلکه فضایی را نیز اشغال می‌کنند که ممکن است برای اهداف دیگر استفاده شود. برای افرادی که نمی‌توانند از پله‌ها استفاده کنند یا ترجیح می‌دهند از آن استفاده نکنند، آسانسور مسافربری معمولاً راحت‌ترین روش مسافرت بین طبقات یک ساختمان است.

آسانسورهای مسافری این مزیت رادارند که می‌توانند خیلی سریع افراد را جابجا کنند، اگرچه بعضی از افراد دوست ندارند وارد بالابر شوند. آسانسورهای کافی باید متناسب با کاربری ساختمان و خواسته‌های مورد انتظار ساکنان در مکان‌های مناسب نصب شوند. در مواردی که نصب آسانسور بلافاصله عملی نباشد، ساخت یک شافت بالابر با صفحات کف و فضای کنترل تجهیزات می‌تواند در آینده هزینه‌های هنگفتی را ذخیره کند.

در این میان می‌توان از فضاهای هر طبقه به‌عنوان کمد استفاده کرد. پله‌برقی می‌تواند تعداد زیادی از افراد را خیلی سریع جابجا کند اما برخی از کاربران ساختمان احساس امنیت نمی‌کنند. پله‌برقی وسیله‌ای برای دسترسی به همه فراهم نمی‌کند و برای استفاده‌کنندگان از ویلچر، افرادی که کالسکه‌ها را هل می‌دهند و برخی از افراد معلول مناسب نیست.

علت نامناسب بودن بالابرهای پله‌ای و صندلی

بالابرهای پله‌ای و بالابرهای صندلی، کند هستند، نیاز به نگهداری بالایی دارند و معمولاً فقط می‌توانند یک‌بار مسافر را هم‌زمان حمل کنند. ظرفیت و اندازه وزن محدود به معنی نامناسب بودن آن‌ها برای استفاده منظم با صندلی‌های برقی بزرگ‌تر است. آن‌ها می‌توانند در محیط‌های خانگی مؤثر باشند اما نباید در یک ساختمان عمومی نصب شوند.

در مواردی که نصب آسانسور مسافری در ساختمان موجود امکان‌پذیر نباشد (مانند ساختمان‌های تاریخی) می‌توان آسانسورهای سکو را در نظر گرفت. راه‌پله یک روش استاندارد برای اتصال طبقه است اما طراحی آن‌ها می‌تواند مشکلاتی را برای بسیاری از کاربران ساختمان ایجاد کند.

سطح شیب‌دار دسترسی بین پله‌ای به‌صورت مرحله‌ای را فراهم می‌کند اما برای افرادی که قادر به شیب دادن به پا نیستند یا از دستگاه‌های پولی استفاده کرده، مانعی ایجاد می‌کنند. درحالی‌که به نظر می‌رسد سطح شیب‌دار قابل‌حمل برخی از مشکلات دسترسی فوری را برطرف می‌کند، آن‌ها به ورودی مدیریتی احتیاج دارند، برای دیگران خطر سفر دارند و اغلب برای استفاده مستقل بسیار شیب‌دار هستند.

۹ نکته که باید در طراحی گردش عمودی (سیرکولاسیون عمودی) رعایت کرد؟

در صورت امکان، سایت‌ها و ساختمان‌ها را طوری طراحی کنید که به‌طور مداوم سطح دسترسی داشته باشند بنابراین از نیاز به مراحل و سطح شیب‌دار جلوگیری کنید.
از تغییر سطح یک طبقه خودداری کنید.
در صورت امکان، دسترسی آسانسور به همه طبقات در ساختمان‌های چندطبقه را فراهم کنید.
درجایی که دسترسی آسانسور به هر طبقه بالایی امکان‌پذیر نیست، کلیه امکانات لازم را در طبقات قابل‌دسترسی فراهم کنید.
اگر بالابر فراهم نشده، در نظر داشته باشید که یک شافت بالابر بسازید تا بتوانید بالابر را در تاریخ بعدی نصب کنید.
پله‌ها، بالابرها، رمپ‌ها و پله‌های برقی را در همان مکان قرار دهید تا به کاربران ساختمان اجازه دهد روش ترجیحی خود را برای تغییر سطح انتخاب کنند.
در ساختمان‌های موجود آسانسورهای مسافری را نسبت به انواع دیگر ترجیح دهید.
در شرایط استثنایی از رمپ‌های قابل‌حمل فقط به‌عنوان اقدام موقتی استفاده کنید.
از احتمال استفاده از رمپ‌های خدماتی به‌عنوان بخشی از مسیر گردش جلوگیری کنید.

الزامات کد ساختمان برای مسیر های دسترسی

بند کد ساختمان D1 مسیرهای دسترسی:

D1.3.1 مسیرهای دسترسی به مردم امکان می‌دهد:

از طریق راهروها، درب‌ها، پله‌ها، سطح شیب‌دار و بالابرها به فضاهای داخل ساختمان منتقل شوند.

D1.3.2 حداقل یک مسیر دسترسی باید دارای ویژگی‌هایی باشد تا افراد معلول را قادر سازد:

دسترسی به فضای داخلی که توسط دسترسی اصلی ارائه می‌شود.
دسترسی به داخل و فضاهایی که انتظار می‌رود در آن‌ها کار کنند.

D1.3.3 مسیرهای دسترسی باید:

فضای فعالیت کافی داشته باشند.
شامل؛ پله‌هایی برای دسترسی به طبقات بالا بدون توجه به اینکه پله‌برقی یا بالابر تهیه‌شده است و شامل مراحل جداگانه نباشد.

D1.3.4 یک مسیر قابل‌دسترسی، علاوه بر نیاز به بند D1.3.3، باید:

یافتن آن آسان است، همان‌طور که توسط علائم بند F8 موردنیاز است
فضای فعالیت کافی را داشته باشد تا بتواند شخصی را که دارای صندلی چرخ‌دار است قادر به مذاکره در طی مسیر باشد، درحالی‌که اجازه عبور به یک آمبولانس را بدهد.
شامل آسانسور مطابق با بند D2 تأسیسات مکانیکی برای دسترسی به طبقات بالاتر که:

(i) ساختمان‌ها چهار طبقه یا بیشتر هستند.

(ii) ساختمان‌ها سه‌طبقه هستند و در دوطبقه فوقانی ۵۰ نفر یا بیشتر طراحی دارند.

(iii) ساختمان‌ها دوطبقه هستند و در طبقه فوقانی ۴۰ نفر یا بیشتر در طراحی‌شده‌اند.

(IV) یک طبقه فوقانی، صرف‌نظر از موقعیت طراحی، برای اهداف پذیرش عمومی بانک‌ها، ادارات و امکانات دولت مرکزی، منطقه‌ای و محلی، بیمارستان‌ها، جراحی‌های پزشکی و دندانپزشکی، پیراپزشکی، مراکز بهداشتی و سایر موارد اولیه استفاده می‌شود.

دارای درب و سخت‌افزار مربوطه باشد که به‌راحتی مورداستفاده قرار گیرد.

دسته‌بندی ۴ نمونه‌ از سیرکولاسیون‌‌ها در فضاهای متفاوت

سیرکولاسیون نمایشی ( نظیر نمایشگاه‌ها )
سیرکولاسیون آرامش بصری ( پارک‌ها )
سیرکولاسیون آموزشی ( نظیر مدارس )
سیرکولاسیون جهت‌یابی

بررسی کلی سیرکولاسیون طراحی پلان

در اصل هدف کلی ترسیمات سیرکولاسیون در پلان برای مشخص کردن ارتباطات فضاها، مسیرهای رفت و برگشت فضاها است و بطور مثال: برای رسیدن به هر یک از وسیله‌هایی نظیر تلوزیون، یخچال، تخت خواب، و … چه مسافتی را از محل ورود به فضا به سمت هر یک از مکان‌ها(اتاق‌ها، آشپزخانه، سرویس بهداشتی، نشیمن، پلکان، و…) باید طی کنیم و همچنین مشخص کردن ارتباط بین مسیر رفت و برگشت از محیط (درب‌های ورودی و خروجی) و مشخص کردن نورگیری‌های محیط (محل پنجره‌ها) را بررسی می‌کنیم. که به سادگی با کشیدن فلش‌های ساده نشان می‌دهیم.