مرمت و بازسازی بناهای تاریخی از اهمیت خاصی برخوردار است. مرمت، شاخهای از هنر معماری بوده که براساس شناخت کامل بناهای تاریخی شروع به احیای فضاهای تاریخی مینماید. بسیاری از ساختمانها در برابر عوامل جوی، حمله شیمیایی، فلزات جاسازی شده، واکنش مواد قلیایی، آتش سوزی، اضافه بار، نیروهای لرزهای و غیره خسارت دیده و بعد از سالیان سال تخریب میشوند. بناهای قدیمی شامل معابد باستانی، بناهای تاریخی، بناهای میراثی و برخی از بناهای مسکونی هستند که در آنها گنجانده شدهاند، به تعمیرات احتیاج دارند. به همین دلیل استحکام، دوام و پایداری آن ساختمانها باید دوباره بدست آید. از این رو نیاز به مقاوم سازی ساختمانها ضروری است.
چه عواملی سبب تخریب ساختمانها و بناهای تاریخی میشود؟
۱. تخریب به دلیل اثرات زیست محیطی
فرآیندهای اصلی هوازدگی به دلیل عملکرد ترکیبی آب باران و آلایندههای جوی (به ویژه ذرات کربنی ناشی از احتراق) است که بر روی سطح بنا اثر میگذارد. روش خیس شدن سطح بناها بسیار مهم است. در حقیقت، چون نم نم باران میتواند رسوب خشک را بدون شستشو فعال کند و در این حالت pH قطرات باران از اهمیت دوم برخوردار است. از طرف دیگر، باران آب زیادی را تأمین میکند که باعث انحلال سنگ و حذف املاح میشود و در نتیجه سنگ اصلی رقیق خواهد شد. عامل مهم دیگر حرکت پویا آب جاری در سطح اثر و بنا میباشد.
۲. سستی و کم بودن مقاومت
در طول عمر مهندسان دریافتند که بتن به ماده برجستهای تبدیل شده است و برای بسیاری از آنها از مواد اصلی در ساخت و سازهای مهندسی به حساب می آید. اگر به درستی ساخته و استفاده شود ، ثابت شده است که قادر است در برابر شرایط مختلف خدمات مقاومت کند و با متنوعترین نیازها سازگار باشد.
سستی و پایین بودن مقاومت منجر به ترکخوردگی نیز میشود. ترکخوردگی ممکن است به دلیل انقباضات سطحی و اختلاف شدید دمای روز و شب ایجاد شود.
۳. وزش باد و طوفانهای شدید
از عوامل دیگری که سبب از بین رفتن و تخریب بنا خواهد شد وزش باد و طوفانهای سنگین میباشد. در اثر برخورد ذرات شن به بنا، بنای تاریخی از شکل معماری خود خارج شده و عمل فرسایش صورت میگیرد. در صورت تداوم فرسایش، بنای مورد نظر تخریب شده و از بین خواهد رفت.
۴. رویش گیاهان و پوشش گیاهی
رویش گیاهان به صورت گسترده در یک بنای تاریخی در طول مدتی سبب سستی دیوارههای بنا خواهد شد. همچنین رشد و پیشروی ریشهها سبب از بین رفتن انسجام موجود در بنا میشود. رشد گیاهان علاوه بر از بین بردن دیوارها سبب ورود چهارپایان به محوطه بنا خواهد شد. این حیوانات برای اغذیه از گیاهان به این مکانها وارد شده و پس از لانهسازی با فعالیتهای خود، بنا را تخریب میکنند.
۵. انسان و عوامل انسانی تخریب کننده فضا
از مهمترین عوامل تخریبکننده بناهای تاریخی انسانها هستند که به صورت خواسته یا ناخواسته سبب خسارت و از بین رفتن این بناها میشوند. از جمله خسارتهای عمدی وارده به بناهای تاریخی، ایجاد حفاریهای غیرمجاز غارتگرها برای تصرف ثروتهای زیرخاکی موجود در این بناها میباشد. از جمله عوامل غیرعمدی نیز شامل حضور بیرویه و بیبرنامه بازدیدکنندگان از بناهای تاریخی است. بعضی از افراد بازدیدکننده با فعالیتهای خود منجر به تخریب بناهای تاریخی میشوند.
تعمیر و بازسازی بناهای تاریخی
هدف از تعمیر بناهای تاریخی حفظ شکل معماری بنا است. مقاومت سازهای ساختمان همچنین میتواند برای چندین سال حفظ شود. هدف از هرگونه ترمیم باید تولید توانبخشی باشد که به معنای ترمیم انجام شده با هزینه نسبتاً کم، با یک درجه تغییر محدود و قابل پیشبینی با گذشت زمان و بدون زوال زودرس و یا پریشانی در طول زندگی و هدف مورد نظر است.
توانبخشی بناها و سازه های تاریخی
توانبخشی سازهای شامل به روزرسانی یا تغییر بنیاد ساختمان در حمایت از تغییرات در صاحبان ساختمان، استفاده از آن، اهداف طراحی یا الزامات نظارتی است. در هر صورت مشخص میشود که به جای تخریب و ساخت یک ساختمان جدید در فضای اختصاص داده شده، بازسازی سازه و ایجاد بهبود ساختمان ارزانتر است.
مرمت به طور کلی شامل سه اقدام علمی و فنی است که این ۳ مورد شامل مرمت، احیا و حفاظت میباشد.
حفاظت نیز شامل تمامی اقداماتی که به طور موقت توسط طراحی، مرمت انجام میپذیرد تا از عملکرد عواملی که در بنا اختلال ایجاد میکنند پیشگیری به عمل آید. در حفاظت، زمان از اهمیت ویژهای برخوردار است.
به همین دلیل از نقطه نظر زمان شروع عملیات حفاظتی، حفاظت به ۳ دسته اصلی تقسیم خواهد شد که این سه مورد عبارتند از:
- حفاظت در حین احیاء
- حفاظت در حین مرمت
- حفاظت همزمان با استقرار و تجهیز کارگاه مرمتی
اقدامات و فعالیتهای موجود در طرح حفاظت همزمان با استقرار و تجهیز کارگاه مرمتی
- استقرار پست نگهبانی و تعیین سرایدار و نگهبان در محل مورد نظر
- تمیز کردن محوطه کارگاه
- حصارکشی و تعیین محدوده حفاظت جهت جلوگیری از تردد
- جمعآوری عوامل گیاهی
- تعیین مناطق پرخطر
- ایجاد پوشش موقت
- مسدود کردن موقت برخی از روزنههای موجود در بنا
- کنترل سیستمهای دفع نزولات
- سبک کردن متعادل بنا
- نورپردازی در محیط کارگاه
- حفاظت وضعیت محیط اطراف بنا
- حفاظت موقت از تزئیناتی که در معرض خطر قرار دارند
فواید مرمت بناهای تاریخی
با وجود اینکه ساختن بناهای جدید آسانتر و تا حدودی ارزانتر از مرمت بناها تاریخی میباشد، اما حفظ این بناهای ارزشمند از اهمیت و توجه ویژهای برخوردار است. از فواید مرمت و بازسازی بناهای تاریخی میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- بناهای تاریخی بازتابی از تاریخ بوده و نشان دهنده اهداف، سلایق و نیازهای ساکنان شهرها در گذشته میباشند.
- مرمت ابنیه تاریخی نقش مهمی در غنیسازی تمدن و فرهنگ جامعه دارد.
- حفاظت از بناهای تاریخی باعث جلب و جذب گردشگران زیادی شده و این امر صنعت گردشگری را بهبود میبخشد. در نتیجه منجر به ایجاد شغل بیشتری در جامعه خواهدشد.
- ابنیه تاریخی دارای معماری و طراحی بینظیر و خاصی میباشند، از این رو مطالعه برروی آنها منجر به رشد دانش معماری افراد خواهد شد.
- مرمت خانههای تاریخی موجب کاهش مصرف سوخت و انرژی شده و همچنین در حفظ محیطزیست بسیار ارزشمند است. دلیل این امر این است که تخریب ساختمانها و ساخت و ساز جدید باعث ایجاد نخالههای ساختمانی بسیاری شده که این امر برای محیطزیست بسیار مضر و خطرناک میباشد.
روش های مرمت و بازسازی بناهای تاریخی
۱. مرمت یا باز زندهسازی حفاظتی
هدف از انجام این نوع مرمت، حفاظت و نگهداری بنا و ساختمان میباشد. در مرمت حفاظتی، میزان دخالت مرمتگر در وضع موجود در بنا به اندازهای میباشد که بنای مرمت شده تا حد زیادی شباهت به بنای شروع مرمت میدهد.
۲. مرمت و پاکسازی سبکی
این نوع مرمت برای بناهایی استفاده میشود که در گذشته چندین بار مرمت شدند. در این حالت اگر شخص مرمت گر تشخیص دهد که بعضی چیزها اضافه هستند، میتواند آنها را حذف کرده و بنا را به حالت اولیه خود برگرداند. به طور کلی در این روش، هدف از مرمت بنا، جلب رضایت بازدیدکنندگان به اصالت بنا و ساختمان میباشد.
۳. مرمت و باز زندهسازی تاریخی
این روش مرمت نیز بیشتر برای مرمتگرانی استفاده میشود که میخواهند موجودیت و تاریخ بنا را حفظ نمایند. به طور کلی در مرمت تاریخی، اهمیت تاریخی بنا، مسائل فرهنگی، اجتماعی و ملی، و همچنین تاریخنگاری مطرح میشود. همچنین در این روش، روابط بنا با محیط اجتماعی، اقتصادی و فضای کالبدی به میزان کمتری مورد توجه قرار میگیرد.
مرمت تاریخی شامل حفاظت و بازسازی تکمیلی بنا و ساختمان تاریخی است.
۴. مرمت و بازسازی تکمیلی سازه
این روش مرمت یکی از ظریفترین روشها بوده و نیازمند دقت زیادی میباشد. در این روش، مرمتگر تنها مناطقی را که تخریب شده و از دست رفته را شروع به مرمت و بازسازی میکند. در اینصورت در اثر اندکی کم دقتی به اصالت و اصل بنا ممکن است آسیب و خسارت وارد شود.
به طور کلی این روش برای حالتی استفاده میشود که قسمتی از بنای تاریخی به هر دلیلی تخریب شده و یا بنای تاریخی مورد نظر دارای کمبودهایی است که در این صورت از مرمت تکمیلی استفاده میشود.
۵. مرمت و باز زندهسازی استحکامی
در این روش مرمت هدف اصلی استحکام بیشتر و تقویت بنای تاریخی میباشد. بعد از انجام این نوع مرمت میتوان سایر اقدامات بازسازی و مرمت را نیز انجام داد. مرمت استحکامی باید به گونهای انجام شود که بنای مورد نظر هم در برابر نیروهای داخلی و هم در برابر نیروهای خارجی همچون باد، زلزله و … مقاوم شود.
۶. مرمت و باز زندهسازی جامع و کامل
در این روش نیز مرمت براساس بررسی های تاریخی، فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و بافت شهری انجام میپذیرد. مرمت جامع و کامل نیز هویت و اصالت بنا را تا حد زیادی حفظ میکند.
بناهای تاریخی مرمتشده در ایران
۱. مرمت باغ شاپوری در شیراز
این باغ که مربوط به اوایل دوره پهلوی میباشد در شیراز واقع شدهاست. مرمت و احیای این بنا شامل نصب درب، شیشه، پنجره، رنگآمیزی و بتونه کاری سقف، آماده سازی تجهیزات گرمایش و سرمایش، نصب پایههای روشنایی در محوطه، تهیه و کاشت گونههای گیاهی فصلی، اجرای طرح گلخانه و تجهیزات کامل آشپزخانه و کافیشاپ میباشد. مرمت این خانه با اختصاص ۱۵ میلیارد ریال به پایان رسید.
۲. مرمت خانه تاریخی بخردی در اصفهان
خانه تاریخی بخردی که در محله سنبلستان اصفهان قرار گرفتهاست مربوط به دوران صفویه میباشد. همزمان با اجرای پروژه مرمت این خانه، طراحی داخلی این بنا نیز برای تبدیل این خانه به یک اقامتگاه سنتی انجام گرفت. فضاهایی که در این طراحی اجرا شدهاند شامل حمام، سرویس بهداشتی درون اتاقها، آشپزخانه، پذیرایی، حیاط و باغچه میباشد. مرمتگر این خانه مرتضی بخردی یکی از معماران داخلی و مرمتگران شناخته شده در ایران است.
۳. مرمت کاروانسرای قصر بهرام
کاروانسرای قصر بهرام یک بنای تاریخی در دوره صفویه میباشد. این کاروانسرا در سر راه قدیمی و تاریخی کاروانرو کویری کاشان، اصفهان، خوار و خراسان قرار داشتهاست. این کاروانسرا که به کاروانسرای عباسآباد نیز معروف است امروزه به عنوان پاسگاه شکاربانی پارک ملی کویر و نیز مهمانسرایی برای اقامت گردشگران و بازدیدکنندگان در نظر گرفته میشود. کاروانسرای قصر بهرام توسط سازمان حفاظت محیطزیست و همچنین با نظارت سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شدهاست.
۴. مرمت خانه تاریخی عامریها در کاشان
خانه عامریها یک بنای تاریخی در شهر کاشان است که امروزه با تغیر کاربری به هتل، رستوران و تریا تبدیل شده و میزبان گردشگران علاقهمند به ابنیه تاریخی میباشد. این خانه جزو با ارزشترین مجموعه خانههای ارزشمند در دوره قاجار به حساب میآید. خانه عامریها در اواخر دوره زندیه و ابتدای دوره قاجار پدید آمدهاست.
۵. مرمت عمارت دهدشتی در بوشهر
عمارت دهشتی در دوره قاجاریه در بوشهر واقع شده است. مرمت این بنا با هدف تامین فضاهای خدماتی و تکمیلی مانند کتابخانه، فضاهای اداری، انبار و مخازن در کنار عمارت ساختمانی، با احترام به فضای بیرونی عمارت مانند تراز طبقات، رنگ، بازشوها و رعایت دیگر تناسبات ساخته شدهاست که در نهایت توسط پل به یکدیگر مرتبط میشوند.
این خانه از جمله بناهای تاریخی موجود در شهرستان شوشتر بوده که مربوط به دوره قاجاریه میباشد. این خانه مجموعه ای از حمام، پل، مسجد و خانه تاریخی است که امروزه به عنوان موزه، رستوران، عکاسخانه و مرکز صنایع دستی به یک مکان تاریخی زیبا برای گردشگران و بازدیدکنندگان تبدیل شدهاست.
خانه تاریخی صادقی در محله اوچدکان اردبیل مربوط به دوره قاجاریه است که معماری آن تلفیقی از معماری غربی، سنتی و اسلامی میباشد. این خانه متشکل از مسجد، بخش اندرونی، بخش شاهنشین، خادمنشین، اصطبل و طویله میباشد که هر بخش برای افرادی خاص در نظر گرفته میشد.
۸.مرمت خانه تاریخی پیرنیا
خانه تاریخی پیرنیا در نائین (۱۴۰ کیلومتری شرق اصفهان) واقع شدهاست. این خانه یکی از بناهای مهم در دوره صفوی کویر به حساب میآید. از ویژگی های محصر به فرد این بنا میتوان به گچبری در ایوان شاهنشین، نقاشیهای دیواری اتاق تشریفات و اتاق مخصوص حاکم اشاره کرد.
به علت فرسایش بدنه و دالانهای موجود در این بنا، میراث فرهنگی این شهرستان تصمیم به مرمت و بازسازی آن گرفت. دیوارههای این بنا با استفاده از مصالحی همچون سیمگل و کاهگل مرمت و بازسازی شده و همچنین سیستم برق موجود در دالانها نیز به خوبی بهسازی شدهاست.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!
سلام آیا میشه بناهای قدیمی تر و تاریخی تر مثل پاسارگاد و طاق کسری مرمت و بازسازی کرد یا چنین کاری خوب نیست برای بنای تاریخی ؟
با سلام و وقت بخیر
بناهای تاریخی مثل پاسارگاد و تخت جمشید را نمیتوان بازسازی کرد یا ساخت فقط می توان از آن ها نگهداری کرد که این کار، تخصص باستان شناسان است.
با سلام با احترام به نظر صحیح شما، مرمت بناهای تاریخی مانند پاسارگارد و تخت جمشید بایستی توسط مرمتگران انجام بشه. جستجوی اطلاعات در زیر بستر تاریخی و کاوش آنها مربوط به باستان شناسان می باشد.