مشخصات کالبدی فضاهای ورزشی
منظور از مشخصات کالبدی فضاهای ورزشی ویژگی‌های کف‌پوش، درب، دیوارها و سقف است. هرکدام از این اجزا، دارای شرایط و ویژگی‌هایی هستند که در زمان طراحی و ساخت اماکن ورزشی باید مدنظر گیرند. بی شک، این شرایط و خصوصیات، ما را در طراحی، ساخت و تأسیس اماکن مرغوب‌تر، رعایت اصول ایمنی بهتر، حفظ و نگهداری اصولی‌تر، و در مجموع، کارایی بیشتر ورزشگاه‌ها و اماکن تربیت‌بدنی و ورزشی یاری خواهند کرد.
در ادامه، هر یک از این اجزا به طور جداگانه شرح داده خواهد شد.
کف‌پوش سالن‌ها و فضاهای ورزشی
کف‌پوش‌ها که فعالیت‌های ورزشی بر روی آنها انجام می‌شود، مهم‌ترین بخش مکان ورزشی هستند. نتیجه مطلوب و کارایی اکثر تسهیلات مربوط به ورزش‌های داخل سالن، به میزان زیادی به‌تناسب کف‌پوش سالن با ورزشی که قرار است انجام شود، بستگی دارد. فراهم بودن شرایط خوب یا بد برای اجرای فعالیت‌های ورزشی، قبل از هر چیز بستگی به کیفیت و کارایی کف‌پوش مکان ورزشی دارد، به‌طوری‌که انتخاب کف‌پوش نامناسب می‌تواند تأثیری بسیار منفی بر بازدهی یک مکان ورزشی داشته باشد؛ بنابراین، در هنگام طراحی و برنامه‌ریزی هزینه‌ها، باید به آن توجه مضاعف شود.
انتخاب صحیح بهترین کف‌پوش ورزشی، مستلزم درنظرگرفتن عوامل و ویژگی‌هایی است که عبارت‌اند از: استفاده‌ی موردنظر برای دسته‌ای از ورزش‌ها و سایر فعالیت‌ها، ویژگی‌های هر ورزش به طور مجزا و شرایطی که یک کف‌پوش برای هر ورزش باید داشته باشد و مدیریت و مسائل مرتبط با آن.
۱. تعیین نوع کاربری کف‌پوش
موارد تعیین‌کننده‌ی استفاده از کف‌پوش (کاربری کف‌پوش)، عبارت‌اند از:
فعالیت‌های ورزشی و بدنی: نوع کف‌پوش اماکن ورزشی، عمدتاً باید بر اساس پیش‌بینی محدوده‌ی فعالیت‌های ورزشی که برای آنها سالن یا تالار احداث می‌شود، انتخاب گردد؛ بنابراین، نخستین نیاز، شناسایی ورزش یا ورزش‌هایی است که کف‌پوش برای آنها ساخته می‌شود. تقریباً در همه‌ی سالن‌های ورزشی کشور از کف‌پوش‌هایی استفاده شده است که متناسب با چندین رشته ورزشی (کف‌پوش‌های چندمنظوره) هستند .
استفاده‌ی چندمنظوره: شرایط بسیاری از کف‌پوش‌ها برای تعداد زیادی از رشته‌های ورزشی رضایت‌بخش است اما هیچ کف‌پوشی برای همه‌ی ورزش‌ها مناسب نیست.
ورزش‌هایی که در اولویت‌اند: برای تعیین اولویت‌ها باید دو نکته را هم‌زمان در نظر داشت: یکی حداکثر استفاده‌ی پیش‌بینی‌شده و دیگری استانداردهایی که انتظار می‌رود فعالیت‌های ورزشی مطابق آن انجام شود.
ورزش‌هایی که روی تشک انجام می‌شوند: در برخی از رشته‌های ورزشی، علاوه بر کف‌پوش سالن استفاده از کف‌پوش‌های تخصصی نیز موردنیاز است. ژیمناستی شمشیربازی، کشتی، ورزش‌های رزمی از جمله ورزش‌هایی هستند که برای اجرای آنها در سالن‌های چندمنظوره، باید تشک را به کف‌پوش اضافه کرد.
۲. خصوصیات اصلی کف‌پوش ورزشی
شرایط: شرایط مطلوب برای یک کف‌پوش یعنی شرایطی که اجرای فعالیت‌های ورزشی را مطابق مقررات و شرایط ویژه‌ی یک یا چند رشته‌ی ورزشی امکان‌پذیر سازد.
عکس‌العمل توپ نسبت به کف‌پوش: در ورزش‌هایی که مستلزم جهش توپ‌اند، ارتفاع بازجست توپ باید متناسب با استانداردهای آن ورزش باشد و برای ورزش‌هایی همانند تنیس که سرعت بالای توپ از مشخصات بارز این بازی است، کاهش سرعت توپ پس از برخورد با کف باید در نظر گرفته شود.
غلتش توپ: برای ورزش‌هایی مانند بولینگ، گل‌بال و هاکی عمل غلتشی توپ دارای اهمیت زیادی است. میزان کاهش سرعت توپ در حال غلتش، به درجه‌ی مقاومت غلتشی کف‌پوش بستگی دارد.
عکس‌العمل کف‌پوش نسبت به چرخ: مقاومت غلتشی کف‌پوش برای ورزش‌هایی که در آنها چرخ به کار می‌رود بسیار بااهمیت است. این‌گونه ورزش‌ها می‌توانند شامل اسکیت، بسکتبال با صندلی چرخ‌دار باشند.
عکس‌العمل کف‌پوش نسبت به لغزش: پیشگیری از سرخوردن اتفاقی بازیکنان. البته اصطکاک نباید آن‌قدر زیاد باشد که حرکت پا را در حالت حرکت و یا چرخش محدود کند.
برخورد: میزان سختی و ضربه‌گیری بالا کف‌پوش، در برابر نیروی ناشی از برخورد بازیکن با کف
ایمنی: ایمنی کف‌پوش، دارای ابعاد گوناگونی است که عبارت‌اند از: مقاومت کف‌پوش در مقابل آتش‌سوزی، مسمومیت‌زایی (ایجاد مسمومیت) و احتمال آسیب‌های جسمی.
علاوه بر ویژگی‌ها و خصوصیات یاد شده، کف‌پوش‌ها باید از انعکاس نور و صدای اضافی جلوگیری کنند؛ مسطح و یکنواخت باشند؛ موقعیت سکوها به‌خصوص لوازم ژیمناستیک، پایه‌های بسکتبال و میله والیبال بر روی آنها در نظر گرفته شود؛ همچنین در مقابل آب‌وهوا و نشست مقاوم باشند.
۳. انواع کف‌پوش فضاهای ورزشی
به‌طورکلی کف اماکن ورزشی (اعم از روباز یا سرپوشیده) به دودسته‌ی کلی کف‌های ارتجاعی و غیرارتجاعی تقسیم می‌شوند که هرکدام مشخصات خاصی دارند:
الف) کف‌پوش‌های ارتجاعی: این کف‌ها، عمدتاً از جنس مواد نفتی هستند و حالت ارتجاعی دارند. مثل کف‌پوش سالن‌های والیبال و بسکتبال و همچنین پیست تارتان دوومیدانی. این کف‌ها باتوجه‌به مواد به‌کاررفته در ساخت و تولید آنها، از نظر اقتصادی گران‌تر از کف‌های غیر ارتجاعی هستند .
ب) کف‌پوش‌های غیرارتجاعی: آنهایی هستند که خاصیت ارتجاعی ندارند. کف‌پوش‌های ثابت و در جای بتنی، آسفالت، خاکی، چمن، چوب و غیره از این نوع‌اند. این‌گونه کف‌پوش‌ها از نظر هزینه، اقتصادی‌ترند.
دیوار سالن‌ها و فضاهای ورزشی
وظیفهٔ دیوار، محصور کردن و حفاظت از ساختمان با تقسیم کردن فضای داخلی آن است. مشخصات عملکردی یک دیوار عبارت است از: مقاومت و پایداری، مقاومت در برابر آب‌وهوا و رطوبت زمین، دوام داشتن و بی‌نیاز بودن از نگهداری، مقاومت در برابر انتقال حرارت.
دیوار سالن‌های ورزشی، هم ممکن است مستقیماً زیر بار باشند و هم می‌توان به کمک اسکلت‌بندی، بار آن را حذف کرد. مواد ترکیبی مانند آجرنما یا قالب‌های بتنی مسطح با اتصالات همسطح و تزیین شده با رنگ مات با سیلر، صفحاتی از تیر چوبی افقی یا عمودی، و یا صفحات چوبی چندلایه از کف تا سقف نمونه‌هایی مطلوب برای نمای داخلی دیوار ساختمان به شمار می‌روند.
۱. عوامل مهم در طراحی و ساخت دیوار
در طراحی و ساخت دیوارها باید مسائل مهمی را در نظر گرفت که بعضی از مهم‌ترین آنها در زیر آمده است :
تضاد پس‌زمینه و کنترل نور شديد: این دو هدف به شیوه‌های زیر دست‌یافتنی هستند: الف) پرهیز از به‌کاربردن رنگ‌ها و مواد متنوع (تضاد پس‌زمینه). ب) حذف پنجره‌های دیواری و سقفی اضافی (کنترل نور). ج) درنظرداشتن قدرت بازتاب سطوح مواد مورداستفاده (کنترل نور)
جذب صدا: سطوح دیوارها در ارتفاع بیش از سه متر، قابلیت جذب صدا دارند، اما باید در مقابل برخورد توپ‌ها نیز مقاوم باشند. به این منظور می‌توان از باریکه‌های چوب، صفحات فشرده‌ی جذب صدا، و قالب‌های سیمانی عمودی استفاده کرد. البته تمام اجزای ساختمان، نیاز به جلوگیری از آن را پخش صدا دارد.
پیش‌بینی فضاهایی در داخل دیوارها: وجود فضاها و فاصله‌هایی بین دیوارها برای ورود و خروج در مواقع آتش‌سوزی، انبار وسایل، شبکه‌های ورود و خروج هوا، کپسول آتش‌نشانی و غیره ضروری هستند. این فاصله‌ها و فضاها برای تعبیه‌ی پنجره‌ها و راهروها نیز موردنیاز است.
مسائل مربوط به گرما: دیوار، در سالن‌هایی که نیاز به گرم‌شدن دارند، باید طبق معیارهای استاندارد ساختمانی عایق‌بندی شود.
۲. مهم‌ترین ویژگی‌های دیوار سالن‌ها
- در برابر ضربات سنگین در ورزش‌های سالنی، به‌ویژه فوتبال پنج‌نفره (فوتسال)، والیبال، هاکی و غیره مقاوم باشد.
- تا ارتفاع ۲ یا ۳ متری هیچ‌گونه برآمدگی، خراشیدگی، یا ساییدگی نداشته باشد.
- ستون‌ها، لوله‌های آب، کانال‌ها، کلیدهای برق، کاسهٔ چراغ‌ها از دیوار بیرون نزده باشند.
- تکیه‌گاه کافی برای نصب تخته‌های بسکتبال، ابزار ژیمناستیک و غیره وجود داشته باشد.
- از تورفتگی و برآمدگی که محل جمع‌شدن گردوخاک عاری باشد.
- درب و دیوارها با هم و با سطوح دیوارهای مجاور هم سطح باشند و بدون هیچ‌گونه پیش‌آمدگی و بدون لبه یا گوشه‌ی تیز و برنده ساخته شوند.
مشخصات درب و چارچوب‌ها در فضاهای ورزشی
درب محل عبور و مرور، ورودی و خروجی این فضاهاست. در ادامه ویژگی‌های درب‌ها در قسمت‌های مختلف فضاهای ورزشی را شرح داده‌ایم:
درب‌های خروج در هنگام آتش‌سوزی: برای تصمیم‌گیری در موارد اضطراری، از جمله خروج در هنگام آتش‌سوزی، ضمن اینکه درب‌ها باید برای خروج سریع مناسب باشند، درب‌های ورودی سالن نیز باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که در مقابل آتش مقاوم بوده و به طور خودکار بسته شوند.
درب‌های انبارها: این درب‌ها می‌توانند تاشو (به‌طرف بالا) و لغزنده (روی ریل) ساخته شوند. مقاومت و قدرت درب و چارچوب، هم سطح بودن درب و چارچوب با دیوار مجاور، محکم بودن درب‌های آهنی استفاده شده، پیش‌بینی فضای کافی در قسمت بالا برای درب‌هایی که به سمت بالا جمع می‌شوند؛ مواردی هستند که در طراحی درب انبارها باید موردتوجه قرار گیرند.
ویژگی‌های کلی درب‌ها، چارچوب‌ها و پنجره‌ها
- درب‌ها و پنجره‌ها باید در مقابل هرگونه ضربه و برخورد توپ و ابزار ورزشی مقاوم باشند.
- به‌طرف خارج باز شوند و برجستگی دستگیره‌ها به‌طرف داخل سالن نبوده و همچنین چارچوب فلزی و قطعات فلزی آنها بیرون نباشد.
- پنجره‌ها حتی‌الامکان مجهز به شیشه‌های طلقی دوجداره باشد.
- پنجره‌ها نور خیره‌کننده و زننده نداشته باشند.
- رنگ مواد سازنده درب‌ها و پنجره باید موردتوجه قرار گیرد.
مشخصات سقف سالن‌های ورزشی
سالن‌های ورزشی با بام‌هایی به شکل تخت یا شیب‌دار (دوطرفه یا یک‌طرفه) ساخته می‌شوند. امروزه، اقتصاد ساختمان‌سازی ایجاب می‌کند که در ساختن بام سالن‌ها از اسکلت فولادی استفاده شود. سقف سالن‌های ورزشی به دودسته‌ی معلق (کاذب) و نمایان (غير معلق) تقسیم می‌شود. اکثر سالن‌های ورزشی، سقف نمایان دارند.
۱. معایب و مزایای سقف غیر معلق (نمایان)
از عمده‌ترین مزایای این نوع سقف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اقتصادی هستند.
- نگهداری و رسیدگی و دست‌یابی به آنها آسان است.
معایب این‌گونه سقف‌ها:
- نور طبیعی را به طور یکنواخت در تمام سالن پخش نمی‌کنند.
- قسمت‌های مهندسی روباز هستند و راه‌اندازی آنها از نظر ایمنی، بهداشت، و طراحی تأسیسات، نیاز به ملاحظات خاصی دارد.
- ساختار سقف و کانال‌ها به‌گونه‌ای است که باعث جمع‌شدن گردوخاک و آسیب‌پذیری توپ‌ها می‌شود.
نکته: بیشتر سالن‌های تمرینی، به این نوع سقف مجهزند.
۲. معایب و مزایای سقف‌های کاذب
از عمده مزایای این نوع سقف‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
- مانند یک صافی مسطح، باعث جذب صدا می‌شوند.
- زمینه‌ی تلفيق نور طبیعی و مصنوعی را فراهم می‌کنند.
- لبه‌ها و قسمت‌هایی که برای توپ‌ها خطرناک‌اند حذف و پنهان می‌شوند.
- کانال‌ها و لوله‌های توکار به هر نحو دلخواه در آنها قابل نصب‌اند .
البته این‌گونه سقف‌ها هم با داشتن چنین مزایایی، معایبی نیز دارند که عمده‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- کانال‌ها و تجهیزات نیازمند حمایت‌اند و پرهزینه هستند.
- کنترل وضعیت سقف و رسیدگی مداوم به آن مشکل است.
- نصب چنین سقف‌هایی پرهزینه و گران می‌باشد.
نکته: از این‌گونه سقف‌ها، به دلیل مزایایی که دارند، برای مسابقات رسمی استفاده می‌شود.
رنگ کف‌پوش دیوار و سقف سالن‌ها ورزشی چندمنظوره
- به رنگ کف‌پوش‌ها باید در تضاد کافی با دیوارها باشد. معمولاً برای آنها از رنگ تقریباً روشن استفاده می‌شود.
- دیوارها باید دارای رنگ یکدست و بدون هرگونه گسستگی در رنگ باشند.
- سقف‌ها لازم است رنگ روشن یکدست داشته باشند. سقفی که دارای رنگ روشن است باعث پخش شدن بهتر نور می‌گردد.
مشخصات کالبدی اماکن مرطوب
در اماکن مرطوب، برای ایجاد شیب لازم، عموماً آن را از بتن مسلح و ملات ماسه و سیمان می‌سازند. برای نفوذناپذیری کف‌پوش می‌توان از نوعی بتن نگه دارنده‌ی آب (مثل کاسه‌ی استخر) یا جاگذاری یک لایه‌ی (غشا) آب‌بند در زیر کاسه استفاده کرد.
۱. چه عواملی در انتخاب پوشش و ساختار کف‌پوش اماکن مرطوب باید مدنظر قرار گیرد؟
مقاومت در برابر لغزش: اساساً، لغزندگی به‌سختی سطح، حرکت مایعات لغزنده بر روی سطح، میزان اصطکاک پا و بی شیب کف‌پوش بستگی دارد؛ بنابراین، کف‌پوش اماکن مرطوب مثل استخرها باید سختی، اصطکاک و شیب لازم را دارا باشند (تا حد جلوگیری از آسیب).
اختلاف شیب‌ها: در طراحی و ساخت کف اماکن مرطوب باید از ساخت تک پله‌ها و شیب‌های ناگهانی و تند و همچنین از هرگونه تغییر در شیب یا میزان مقاومت در برابر لغزش باید پرهیز گردد، مگر این که با تغییر رنگ به شناگر اطلاع داده شود.
دفع آب: تمام سطوح اماکن مرطوب باید طوری شیب بندی شوند که دفع آب از آنها، در حد امکان سریع و مؤثر صورت گیرد. برای جلوگیری از جمع‌شدن آب، حداقل شیب ۱ در ۶۰ (یک در شصت) توصیه می‌شود. دهانه‌ی لوله‌های دفع آب باید به‌اندازه‌ای بزرگ باشد که با مو، چسب‌زخم و یا اشیای ریز دیگر مسدود نگردد.
درزهای انقطاع (محل تلاقی بخش‌های مختلف باهم): تمامی نقاط تلاقی قسمت‌های مختلف ساختمان را باید با مواد مشابه ساخت و با لایه‌ی پوششی مشابه پوشانید. هر چه این مواد سخت‌تر باشند، اتصال بهتر است. در این صورت، استقامت ساختمان در مقابل عوامل شکننده و مخرب افزایش می‌یابد.
۲. انتخاب لایه‌های پوششی کف‌پوش
لایه‌های پوششی باید:
- در مقابل لغزش مقاوم باشد.
- بهداشتی باشد.
- به‌راحتی تمیز شود.
- آب استخر بر روی آن تأثیری نگذارد.
دراین‌خصوص، سرامیک و موزائیک، رایج‌ترین موادند. لاستیک‌های ترکیبی که در کاشی‌ها به کار برده می‌شوند، لایه‌های پوششی دندانه‌دار، سیمان، سنگ‌فرش‌های آجری و سنگ‌های طبیعی نیز می‌توانند لایه‌های پوششی مناسبی برای کف‌پوش‌ها باشند.
۳. ویژگی دیوارهای اماکن مرطوب
- قابل شست‌وشو باشند.
- به آاسفففپآسانی تمیز شوند.
- از درزها و سوراخ‌هایی که باعث جمع‌شدن لکه و چربی بدن می‌شود عاری باشند.
- صاف و بدون برآمدگی باشند تا احتمال زخم شدن به صفر برسد.
۴. در انتخاب و ساخت دیوارهای فضاهای ورزشی مرطوب چه عواملی را باید مدنظر قرارداد؟
جلوگیری از ورود هوای بیرون و نگهداری دمای درون: به‌منظور ثابت نگه‌داشتن دمای درون ساختمان، دیوارها را عایق‌بندی کرد.
حل مشکل رطوبت هوا: در ساخت دیوارهای فضاهای ورزشی مرطوب باید از موادی (مصالح ساختمانی) استفاده شود که جذب آب آنها کمتر و مقاومتشان در برابر رطوبت بیشتر باشد.
انتخاب لایه‌های پوششی مناسب در دیوارها: لایه‌های تا ارتفاع ۲ متر باید بهداشتی و قابل تمیز شدن باشند، در مقابل آب کلردار مقاومت کند و خاصیت حداقل جذب آب را داشته باشند.
نوع و کیفیت پنجره‌ها: باید تأثیرات هوای گرم، مرطوب و دارای کلر را بر روی استحکام مواد استفاده شده در پنجره‌ها مدنظر داشت. یعنی در ساخت پنجره‌ها از موادی استفاده شود که در برابر گرما، رطوبت هوا و کلر مقاومت بیشتری داشته باشند.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!
