سقف گنبدی خشتی، همانطور که از نامش پیداست سقفی بوده که کاملاً به شکل گنبد طراحیشده و با درنظرگرفتن اصول مهندسی و طراحی قوس و چرخش آنها در شعاع ۳۶۰ درجه، میتوان سقفی به شکل گنبد ایجاد کرد. این سقفها علاوه بر زیبایی فوقالعادهای که ایجاد میکنند، دارای مزایای منحصربهفردی نیز هستند. استفاده از این سقف، بیشتر در مناطق گرم و خشک همچون یزد، کرمان و حتی اصفهان رایج است.
عملکرد طاقها و گنبدهای سنتی در ایران
طاقها و گنبدها مهمترین عناصر در بناهای ایرانی تا آغاز قرن بیستم بودند. این اشکال یکی از اصلیترین ویژگیهای بناهای سنتی در شهرهای کوچک و روستاهای مناطق کویری است. سقفهای این ساختمانها بسیار ضخیم بوده و اندازه ده سانتیمتر و گاهی بیش از یک متر در این مناطق کاملاً رایج است. بناهای سنتی، ساختمانهایی هستند، که شامل؛ الوار، سنگ، خشت یا ترکیبی از این مصالح سنتی بهصورت محلی است.
چرا در برخی از ساختمانها از سقف گنبدی استفاده میکنند؟
اینگونه سقفها بهواسطه ساختار گنبدی و مصالحی که دارند، دارای دوام و استحکام بسیار زیادی هستند. ازلحاظ تاریخی، سقف گنبدی برای اولین بار در روم باستان مورداستفاده گسترده قرارگرفته و شکل منحنی سقف گنبدی، هم از داخل و هم از بیرون ساختمان موردتوجه عموم قرارگرفته است.
گنبد را میتوان از مواد مختلفی مانند؛ سنگتراشی سنتی، بتن، چدن، چوب و فولاد ساخت. در برخی مناطق سقفهای گنبدی وقتی از مس ساخته میشوند، با افزایش سن، تغییر رنگ داده و سبز میشوند. این اتفاق بسیار جالبتوجه به نظر میرسد. علاوه بر دوام و استحکام اینگونه سقفها، آن ها در گرمای تابستان سبب خنک تر شدن فضای داخل ساختمان می شود.
مصالح مورداستفاده در سقف گنبدی
در اینگونه سقفها عمده مصالح مورداستفاده خشت، آجر و ملات است. خشت یکی از مصالح ساختمانی مورداستفاده در سقفهای گنبدی بوده که به دلیل مقاومت حرارتی بالایی که دارد، ورود گرما به داخل ساختمان را به تأخیر میاندازد. همچنین خشتها تا حد زیادی در مقابل شوره مقاوم هستند. امروزه علاوه بر خشت از شیشه، فلز، چوب، سنگ، سرامیک، فایبرگلاس، بتن و غیره استفاده میکنند که در مقایسه با خشت و آجر گرانتر بوده و نیازمند صرف هزینه نسبتاً زیادی است.
چگونه گنبدها مقاومت سازه را افزایش میدهند؟
انسانها با درک قدرت گنبد، قرنها است که آن را در معماری خود گنجاندهاند. یک قطعه مسطح زیر فشار مواد و مصالح قرار میگیرد، اما یک گنبد همه نیروها را بهطور مساوی توزیع میکند و بار را در یک نقطه کاهش میدهد.
آیا خانههای گنبدی ارزانترند؟
خانههای گنبدی شکل کمهزینه بوده و آنها برای پایین آوردن قبضهای آب و برق شما عالی هستند. همچنین آنها در مواد و مصالح صرفهجویی میکنند. شکل خانه گنبدی به معنای مساحت بسیار کمتر از یکخانه معمولی است و میتواند به کمتر از نصف یا ۲۵٪ مواد لازم برای ساخت آن نیاز داشته باشد.
مزایای منحصربهفرد سقف گنبدی خشتی
در اینگونه بناها که سقفها بهصورت گنبدی خشتی ساخته میشوند، در طول روز حرارت به داخل ساختمان واردشده و منجر به سردتر شدن فضای داخلی میشود؛ اما در شب عکس این اتفاق رخ میدهد. ازجمله خصوصیات مهم سقفهای گنبدی خشتی در این است که ارتفاع اتاق از کف تا زیر تاق زیاد بوده و این امر منجر به ایجاد یک تهویه طبیعی عمودی در اتاق میشود. در مناطق سردسیر برای حفظ حرارت عموماً ارتفاع کف تا زیر گنبد را نسبت به مناطق گرمسیر کمتر در نظر میگیرند.
از دیگر مزایای اینگونه سقفها
- مقاوم در برابر باد و طوفان
- ظاهر زیبا و چشمنواز
- شکل یکپارچه گنبد
- مقاوم در برابر آتشسوزی
- سرعت ساخت بالا
- تطبیقپذیری شکل و بازده گرما
- مقاوم در برابر تغییرات جوی و آبوهوایی
- فضای خانه را پرنور و دلباز میکند.
معایب سقفهای گنبدی خشتی
- نگهداری دشوار
- وزن نسبتاً سنگین سقف
- مقاومت کم در برابر زلزله
- مواد ناپایدار
- تهویه ضعیف
- مجوزها و ارزش پایین ملک
- نصب درب و پنجرهها سخت
- قرار دادن دودکشها دشوار است.
- ایجاد تقسیمبندی اتاقها در ساختارهای گنبدی بسیار دشوار است، بهخصوص اگر تجربه زیادی در ساخت آنها ندارید.
عملکرد حرارتی سازههای خشتی با سقفهای گنبدی
استفاده از سقف گنبدی شکل با سوراخی در تاج آن میتواند سرعت تهویه بالا را در سرعت کمباد و در ساختمانهایی که بهاندازه کافی تخلیه نمیشوند تضمین کند. یک اتاق با سقف گنبدی در حدود هشت درجه کلوین خنکتر از همان اتاق با سقف مسطح است. همچنین شبیهسازی سرعت و فشار نشان میدهد که شکل هندسه سقف تأثیر عمدهای در کاهش گرما دارد. شکل محدب سقفهای گنبدی شکل سبب میشود که در طول روز یک سمت گنبد سایه باشد و این موضوع به خنک شدن خانه کمک میکند.
ارتفاع سقفهای گنبدی در مقایسه با سقفهای مسطح بیشتر است که سبب تهویه طبیعی فضای داخل میشود. در قدیم در قسمت بالا یک دریچه یا پنجره کوچک نصب میکردند تا تهویه راحتتر انجام شود و هوای گرم که به سمت بالا حرکت میکند از پنجره خارج و هوای تازه و خنک جایگزین آن شود.
سقفهای گنبدی همچنین به دلیل استفاده از مصالحی مانند؛ خشت و گل که دارای رنگ روشن هستند، نور را منعکس کرده و به خنک شدن هوا بسیار کمک میکنند. خشت و گل دارای ظرفیت گرمایی بالایی هستند و گرما را در مدتزمان طولانیتری از سقف عبور میدهند و وارد ساختمان میکنند به همین دلیل اینگونه سقفها مناسب مناطق کویری بوده و در این مناطق بهوفور از این سقفها استفاده میشود.
چه نکاتی را باید در هنگام ساخت سقف گنبدی خشتی رعایت کرد؟
- آجرهای دستساز، آتشزا و خاک رس برای ساختن ملات در محل موجود باشد.
- باید تخصص ساخت آن را داشته باشیم.
- ابتدا به یک ساختار پشتیبانی (طاق) نیاز داریم که بتواند دهانه ۲+ متر بین آشپزخانه و اتاق نشیمن را تحمل کند. این طاق باید آنقدر محکم باشد که بتواند یکطرف گنبد اتاق نشیمن و لبه جنوبی طاق آشپزخانه را تحمل کند.
- طرح ما باید شامل چندین دایره باشد. در این نوع سقف هیچ لبه مستقیمی نباید وجود داشته باشد تا نیروها همیشه بتوانند به سمت مرکز فشار دهند.
- لایه به لایه با شیب همیشه در حال افزایش به سمت مرکز ساخته شود.
- ملات سفالی باید پس از چند ثانیه پیوند محکمی با آجرها ایجاد کند.
- این راز ساخت گنبد است که آجرها را با قلابهای مخصوص در جای خود نگهدارید تا ملات کمی خشک شود.
- ملات سیمان خوب کار نمیکند زیرا چسبناک نیست و بهتر است از خاک رس استفاده کنید که چسبندگی فوقالعادهای با آجر دارد.
- باید به لبههای آجر توجه شود و داشتن ملات در همه اتصالات مهم است.
- برای تکمیل سقف اکنون باید تمام سطوح را گچ کاری کرده و سپس ناودان و زهکشی خوبی ایجاد کنیم.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!