کاربردی‌ترین نمونه‌های طاق‌های معماری اسلامی
تاریخچه طاق‌ها در معماری اسلامی
یکی از برجسته‌ترین عناصر معماری، طاق‌های معماری اسلامی هستند؛ زیرا دارای اهمیت نمادین هستند. این طاق‌ها که به‌عنوان بخشی از مساجد ساخته شده‌اند، نمادی از وحدت، پاکی و شکوه هستند که در باور دینی نهفته است. طاق یک عنصر اساسی از معماری تمدن‌های اولیه بود. مصری‌ها و یونانی‌ها از لنگه استفاده می‌کردند، اما رومی‌ها و بعداً بیزانسی‌ها از طاق نیم‌دایره استفاده کردند. از نظر بصری طاق یک ویژگی تزئینی مهم بود که از تزئینات معماری به سایر اشکال هنر به‌ویژه مبلمان منتقل شد.
انواع طاق‌ها از نظر ساختاری
از نظر ساختاری و رانش، در یک قوس ساده، به‌صورت عمودی توسط وزن سنگ‌تراشی و سایر بارهای بر روی قوس به‌صورت افقی اعمال می‌شود. این عمل به قوس الاستیسیته (تغییر شکل) می‌دهد که آن را قادر می‌سازد تا به تعادلی مطابق با رانش برسد. این وضعیت با یک زنجیر بار آویزان قابل‌مقایسه است. در معماری، قوس یک سازه منحنی است که دهانه‌ای عمودی و مرتفع را در برمی‌گیرد. این یک آرایش مکانیکی است که از قطعات بلوک، آجر و سنگ تشکیل شده است که هدف آن ارائه پشتیبانی از بارهای بالا می‌باشد.
نکته: در جهان اسلام این ویژگی با ضرب‌المثل “طاق هرگز نمی‌خوابد” بهتر توصیف می‌شود. از سوی دیگر، این ویژگی‌ها نیروی رانش را بر روی چند نقطه کاهش می‌دهد، اما این ویژگی‌ها را می‌توان به‌راحتی با ابزارهای دیگر اعمال کرد. این امر پشتیبانی از سایر مناطق را کاهش داد و امکان ساخت دیوارها و طاق‌های سبک‌تر را فراهم کرد و باعث صرفه‌جویی در مقدار قابل‌توجهی از مواد شد.
نقش اساسی در انتخاب نوع قوس
مسلمانان بیش از هر تمدن دیگری در استفاده و طراحی طاق تسلط یافتند. آن‌ها در ساخت‌وسازهای خود از منحنی شاخه‌های برازنده آن تقلید کردند. بااین‌وجود، نمی‌توان معنای عرفانی ناشی از کروی بودن عالم و نماد الهی گنبدی که طاق از آن گرفته شده است را نادیده گرفت. مسلمانان می‌بایست از هندسه و قوانین ایستایی نیز دانش کافی داشته باشند؛ چرا که این امر در انتخاب انواع قوس‌ها نقش اساسی داشت. قوس ابتدا برای اهداف ساختاری و عملکردی مورداستفاده قرار گرفت؛ اما به‌تدریج از آن برای اهداف تزئینی استفاده شد.
شش نوع طاق زیبا در معماری اسلامی
۱. طاق گرد یا نیمه دایره
رایج‌ترین و احتمالاً ساده‌ترین سبک در بین انواع طاق‌ها، طاق گرد یا نیم‌دایره است. اگرچه اولین‌بار توسط رومی‌ها معرفی شد، اما این طاق‌ها در معماری اسلامی نیز پذیرفته شدند. قوس گرد یک منحنی پیوسته یا نیم‌دایره است. این‌ها به طور ایده‌آل یکی پس از دیگری برای ساختن یک آرکید ساخته می‌شوند.
۲. منظور از طاق عرضی چیست؟
یک قوس عرضی برای باز کردن بین یک ستون و دیوار ساخته شده است. ساخت چنین طاق‌هایی به معماران این آزادی را می‌دهد که به‌جای ستون‌های سنگین، طاق‌هایی با ستون‌های باریک بسازند. استفاده از طاق عرضی که در آن طاق از نظر ساختاری، فضای بین یک ستون و دیوار را به‌جای ستون دیگر می‌پوشاند، به معماران این امکان را می‌دهد که از ستون‌های باریک‌تر به‌جای ستون‌های ضخیم در طاق‌ها استفاده کنند.
طاق‌های عرضی به معماران اسلامی اجازه می‌داد تا فضاهای بزرگ را بپوشانند و منجر به توسعه قوس نوک‌تیز شد. استفاده از طاق عرضی بر روی شبستان نه‌تنها ایمنی و دوام بیشتری را به همراه داشت، بلکه شکل نهایی شبستان را به‌ویژه از نظر ارتفاع و سقف می‌بخشید. نمونه معروف این نوع طاق‌ها پل الله‌وردی‌خان در اصفهان است. این پل که به پل ۳۳ طاقی نیز معروف است از طاق‌های عرضی به زیبایی بهره می‌برد.
۳. طاق نوک‌تیز ، بخش جدایی‌ناپذیر معماری گوتیک
بسیاری از مورخان هنر معتقدند که طاق نوک‌تیز از معماری اسلامی سرچشمه گرفته است. قوس نوک‌تیز یک قوس گرد با راس یا نقطه مخروطی می‌باشد. درحالی‌که طاق‌های نوک‌تیز بخشی جدایی‌ناپذیر از معماری گوتیک هستند، معماری اسلامی توسط چندین مورخ هنر به‌عنوان مبتکر طاق نوک‌تیز شناخته می‌شود.
مزیت عمده طاق نوک‌تیز
به این دلیل که نیروی رانش باربر ساختمان را بر روی یک نقطه عمودی متمرکز می‌کرد، به‌طوری‌که بیشتر وزن ساختمان را می‌توان به‌جای دیوارها، معمولاً با استفاده از تکیه‌گاه‌ها، در قسمت بیرونی تحمل کرد. ستون‌های داخلی این امر به ستون‌های نازک‌تر، سقف‌های بلندتر، پشتیبانی از گنبدهای بزرگ‌تر اجازه می‌دهد و به‌طورکلی به ساختمان احساس سبک‌تر و بازتر منتقل میکند. یک نمونه از این طاق را می‌توان اشاره به مسجد ابن طولون نمود که اولین ساختمانی می‌باشد که در آن از طاق نوک‌تیز به طور سازنده و سیستماتیک استفاده شده است.
۴.طاق اوجی آرک، یکی از طاق‌های معماری اسلامی
طاق Ogee ظاهری آراسته و منحصربه‌فرد داشته و همچنین شباهت‌های خاصی با قوس نوک‌تیز و قوس نعل اسبی دارد. به دلیل شکل منحنی آن که شبیه “S” است، اوجی نامیده می‌شود. این دو منحنی در وسط به هم می‌پیوندند تا راس را تشکیل دهند، مانند یک قوس نوک‌تیز، و با گردتر شدن در اطراف پایه، مانند یک قوس نعل اسب، شبح برازنده را تکمیل می‌کنند.طاق اوجی یکی از ویژگی‌های غالب معماری اسلامی است.
برخی از بناها و بناهای تاریخی که دارای این طاق هستند عبارت‌اند از:
گل گنبد در بیجاپور هند، مسجد بزرگ در مکه عربستان سعودی، مدرسه میرعرب در بخارا ازبکستان و غیره.
۵.طاق نعل اسبی (طاق سوراخ کلید)
طاق نعل اسبی که طاق سوراخ کلید نیز نامیده می‌شود. این نوع قوس‌ها با تاج‌های گرد یا نوک‌تیز طراحی می‌گردند و کناره‌ها پهن و باریک می‌شوند تا به جلوه نمایشی بی‌افزایند. معماری اسلامی بیشتر از این طاق‌ها با تاج‌های گرد استفاده می‌کرد. طاق گرد شروع به خم شدن روی خود میکند و در نهایت دوباره پهن می‌شود تا با ستون‌های همسایه روبرو گردد.
این طاق‌ها را می‌توان به‌راحتی در ورودی ساختمان‌های باستانی مراکشی مشاهده کرد. معماران از این طاق‌ها به دلیل مزایای آن استفاده می‌کردند. این به آن‌ها اجازه می‌دهد تا ارتفاع را افزایش دهند؛ همچنین یک طراحی نفس‌گیر و ریتمیک ایجاد کنند.
مزیت طاق نعل اسبی
در طاق نعل اسبی، نیم‌دایره طاق قبل از برخورد با بالای ستون‌های نگهدارنده خود شروع به چرخش میکند. شکل طاق نعل اسبی به معماران این امکان را می‌داد که به ارتفاع بیشتری در قوس‌ها دست یابند و فرصتی برای الگوی بصری و ریتم بیشتری در طراحی ایجاد می‌کرد. قوس نعل اسبی نسبت به قوس کلاسیک (نیمه دایره‌ای) ارتفاع بیشتری را به همراه داشت و همچنین از نظر زیبایی و تزئینی بهتر مورد استفاده قرار می‌گرفت.
نکته: استفاده از نعل اسب به‌عنوان محافظ در برابر چشم بد در شمال آفریقا تا به امروز حفظ شده است. آن‌ها اغلب بر روی درب‌های ورودی خانه‌ها نصب می‌شوند. استفاده نمادین مشابهی در هند و بسیاری از نقاط دیگر جهان آشکار است. اما این پیشنهاد را باید رد کرد؛ زیرا اسلام قاطعانه چنین عقاید خرافی را رد کرده است. آن‌ها هنگام طراحی این طاق نمی‌توانستند الهام‌بخش مسلمانان اولیه باشند.
۶.طاق چند ورقی، یکی از زیباترین طاق‌های معماری اسلامی
طاق چند ورقه‌ای که به‌عنوان قوس کاسپید نیز شناخته می‌شود، الگوی خیره‌کننده‌ای با قوس‌های درون قوس نشان می‌دهد. این یادآوری بزرگ از معماری موری‌ها به دلیل فویل‌های متعدد یا گوش‌ماهی‌های متعدد آن مولتی فویل نامیده می‌شود.شکی نیست که این طاق‌ها به زیبایی بصری ساختمان می‌افزایند.
الگو، تقارن و ریتم زیبایی‌شناختی که توسط طاق‌های چند ورقی به سازه اضافه شده؛ در معماری اسلامی بسیار موردتوجه قرار گرفته است. حتی اگر در درجه اول برای اهداف تزئینی استفاده می‌شود، دارای مزایای ساختاری نیز می‌باشد. درست مانند یک قوس نوک‌تیز، این قوس‌ها، رانش وزن ساختمان را به یک نقطه عمودی متمرکز می‌کنند.
مزیت اصلی طاق چند ورقه‌ای
مزیت اصلی معماری قوس‌های چند ورقی تزئینی است. مانند قوس‌های نعل اسبی، آن‌ها فرصتی را برای الگوی بصری و ریتم بیشتر فراهم می‌نمایند. در واقع شکل طاق‌های چند ورقی به طور کامل از طاق‌ها حذف شد تا به نقش‌مایه‌ای در برخی ساختمان‌ها تبدیل شود. اما مانند طاق نوک‌تیز، این قوس‌ها نیز نیروی رانش وزنی را که حمل می‌کردند به یک نقطه عمودی متمرکز کرده که تمام مزایای ساختاری یک قوس نوک‌دار را امکان‌پذیر می‌نمود. نمونه‌هایی از آن را می‌توان در مسجد بزرگ قرطبه در کنار طاق‌های نعل اسبی یافت.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!
