در این مقاله، با انواع درزهای ساختمانی و عملکرد آنها آشنا خواهید شد.
تقسیمبندی درزهای ساختمانی (انواع)
بهطورکلی درزهای ساختمانی به دودسته تقسیم میگردند:
الف) درزهای ساخت (درزهای اجرایی): این درزها عموماً بهمنظور تسهیل عملیات بتنریزی، باتوجهبه محدودیت حجم بتنریزی در نظر گرفته میشوند. در درزهای ساختمانی، طراح، انتظار عکسالعمل در قبال حرکتهای مختلف سازه بتنی را نداشته، بلکه فقط سعی دارد تا بر اساس ظرفیتهای کارگاهی فاصله درزها را تعیین کند. در اینگونه درزها باید پیوستگی بین بتن و آرماتور در دو قسمت مجاور درز بهصورت کامل حفظ شود.
ب) درزهای حرکتی: درزهای حرکتی درزهایی هستند که برای همساز کردن حرکتهای نسبی قسمتهای مختلف یک سازه بهصورت عمدی تعبیه میشوند. این حرکتها میتوانند در اثر تغییرات درجه حرارت، افت بتن و یا نشستهای نامساوی به وجود آیند.
کاربرد درزهای ساخت (درزهای اجرایی)
در هر توقف عملیات بتنریزی که موجب سخت شدن بتن میشود، درز ساخت (درز اجرایی) به وجود میآید. بهطورکلی هرگاه زمان قطع بتنریزی از ۳۰ دقیقه تجاوز کند، باید آن نقطه را یک درز اجرایی بهحساب آورد، مگر آنکه حالت خمیری بتن با تدابیری به آن بازگردانده شود. درز ساخت ممکن است به محل یکی دیگر از انواع درزها منطبق گردد. در تیرها و شاهتیرها، درزهای ساخت، باید تقریباً عمود بر محور این اعضا بوده و هیچگاه با محور عضو موازی نباشد.
نکته: درز ساخت میتواند در اعضا و قطعات بتنآرمه در محل لنگر خمشی ماکزیمم قرار گیرد، زیرا در این اعضا تنشهای کششی توسط فولادهای کششی تحمل شوند. درزهای اجرایی نباید در محلی که قرار است بتن تحمل برش نماید، قرار گیرند؛ بنابراین در ساخت اعضای خمشی اگر قرار باشد بتنریزی در بیش از یک مرحله صورت گیرد، باید ترتیبی اتخاذ گردد که قطع بتنریزی در مجاورت تکیهگاه نبوده، بلکه در نزدیکی وسط دهانه باشد.
انواع درزهای ساختمانی در کفسازی بتنی
در مواقعی که سطح کفسازی بتنی از ۱۰ مترمربع تجاوز کند، بتنریزی با درز انجام میگیرد و فواصل درزها معمولاً از ۱/۵×۱/۵ تا ۳×۳ است. تضعیف مقطع بتن در محل درز جهت ایجاد ترک برای جلوگیری از بهوجودآمدن ترکخوردگی در سطح بتن از دیگر مزایای درز میباشد. در ضمن جهت سهولت اجرای شمشهکشی نیز از درز استفاده میشود.
بهطورکلی در کفسازی بتنی سه نوع درز اجرا میشود:
درز ساختمانی
درز انبساط
درز انقباض
۱. منظور از درز ساختمانی چیست؟
عبارت است از درزی که باتوجهبه مقتضیات طرح و امکانات اجرایی، به طور موقت ایجاد میشود، مثلاً در اجرای سطوح بتنی که بتنریزی آنها در چند مرحله انجام میگیرد، یا در پایان بتنریزی روزانه، و یا بهطورکلی در مواقعی که بتنریزی برای مدت زمانی بیش از ۳۰ دقیقه قطع شود و بتن فرصت گرفتن داشته باشد در این حالت، سطح بتن قطع شده را، قبل از بتنریزی مجدد، باید با وسایلی مناسب مضرس و سپس کاملاً تمیز کرد، تا چسبندگی کامل بین دو بتنریزی تضمین گردد. این نوع درز معمولاً بعد از خشکشدن بتن مشهود بوده و باید به ترتیبی پیشبینی و اجرا شود که با انواع دیگر درزها منطبق باشد.
۲. درز انبساط، یکی از مهمترین های درزهای ساختمانی
این نوع درز در کف برای جلوگیری از بهوجودآمدن تنشهای اضافی، در اثر تغییر شکل بتن تحتتأثیر تغییرات درجه حرارت محیط ایجاد میگردد. عرض این درزها بهطورکلی بین ۱/۵ تا ۲/۵ سانتیمتر و فواصل آنها از ۱۰ الی ۳۵ متر متغیر است و معمولاً حدود ۲۵ متر در نظر گرفته میشود.
۳. طریقه اجرا درز انقباض
بتن در حالت گرفتن و خشکشدن منقبض میگردد. این تغییر حجم را افت بتن مینامند. در اثر این تغییر شکل ترکهایی در سطح بتن به وجود میآید. برای جلوگیری از ایجاد این ترکها، از درزهای انقباض استفاده میشود.
درزهای انقباض به دو طریق اجرا میشود:
الف) درز انقباض کامل: به دلیل نکاتی که باید در طرح و اجرای این درزها رعایت شود، نهایتاً تبدیل به درزی شبیه درز انبساط میگردد. در نتیجه، در فواصلی که ایجاد درز انبساط لازم است، همان درز بهعنوان درز انقباض نیز مورداستفاده قرار میگیرد.
ب) درز انقباض ناقص: درزی است که تمام مقطع بتن را در برنمیگیرد. هدف از تعبیهی این نوع درز، ایجاد نقاط ضعف در مقطع بتن است تا در اثر افت آن، ترکهایی که احتمالاً در سطح به وجود خواهد آمد، در نقاط تضعیف شده ایجاد شده و از ترکخوردگی در نقاط دیگر سطح بتن جلوگیری به عمل آید.
استانداردهای درز انقباض ناقص
این درز بین دو درز انبساط به فاصله حداکثر هر ۴/۵ تا ۵ متر پیشبینی میشود. درصورتیکه مشخصات رویهی بتن (لیسهای، شسته و غیره) از نظر سهولت اجرا برای شمشهکشی و غیره، احتیاج به دسترسی بیشتری داشته باشد و یا مقتضیات طرح، رعایت فواصل کمتری بین درزها را ایجاب کند (به طور مثال در پیادهروهای بتنی)، فواصل درزها در نقشههای معماری مشخص شده و حداقل هر ۱/۲ تا ۱/۵ متر در نظر گرفته میشود.
عمق درزها باید به حدی باشد که هدف آن، یعنی تضعیف مقطع بتن، تأمین گردد و علاوهبرآن، موادی که بعداً محل درز را پر میکند (ماسه، آسفالت و غیره)، در داخل درز گیرایی کافی داشته باشد. معمولاً عمق درزها حدود یکچهارم تا یک ششم ضخامت بتن در نظر قرار میگیرد.
کاربرد انواع درزهای حرکتی
۱. شرح کامل عملکرد درزهای انقباضی
معمولاً بهمنظور جلوگیری از بروز ترکهای ناشی از جمعشدن بتن تعبیه میگردند. اگر در فواصل معین درز انقباض در نظر گرفته نشود، روی سطوح پیادهروها یا دیوارهای بتنی ترکهایی پدید خواهد آمد. آرماتورها غالباً میتوانند محل بروز ترکها را کنترل نمایند، همچنین، وجود درزهای انقباضی که محلشان به طور صحیح انتخاب شده باشد، میتوانند از ایجاد ترک جلوگیری کنند.
عملکرد آن ها به صورتی است که انقباض طرفین درز در محل درز متمرکز میشود. در حقیقت این درزها دارای نوعی عدم پیوستگی عمومی هستند، لیکن شکاف اولیهای بین بتن دو طرف درز وجود ندارد. درزهای ساختمانی بین نوارهای مجاور جوابگوی نیاز برای جمعشدگی طولی خواهند بود. اگر اعضا و قطعات پیشساخته و یا بهصورت واحدهای مجزا و مستقل کار گذارده شوند و بدین لحاظ در آنها درز انبساط تعبیه نشده باشد، باید شرایط نصب چنان باشد که اعضا و قطعات مجاور هنگام انبساط مزاحمتی برای یکدیگر ایجاد ننماید.
۲. عملکرد و کاربرد درز انبساط
بهمنظور جلوگیری از ایجاد تنشهای بیش از حد معمول، و خرابیهای احتمالی ناشی از انبساط و انقباض ساختمان در اثر تغییرات درجه حرارت محیط خارجی، درزهای انبساط در ساختمان پیشبینی میشود. این درزها برای جلوگیری از خرابشدن روسازیها در اثر فشار بیش از حد، فراهم ساختن امکان تعمیر قسمتی از جدولهای بتنی پیادهروها و نظایر آن تعبیه میگردند. بهطورکلی این درزها برای تأمین امکان انقباض و انبساط ناشی از تغییرات درجه حرارت، بهطوری که در نقاط مختلف ساختمان ترکخوردگی و در مقاطع سازه تلاشهای ثانوی زیادی ایجاد نگردند، تعبیه میشوند.
عملکرد اینگونه درزها باید بهگونهای باشد که انبساط و انقباض طرفین درز کاملاً همساز شوند، لازمه چنین درزهایی این است که هیچگونه پیوستگی در طرفین درز برقرار نباشد؛ چنین درزهایی باید با کمترین مقاومت در مقابل انقباض و انبساط قادر به باز یا بستهشدن باشند. عموماً این درزها در تمام قسمتهای سازه به طور پیوسته قرار گرفته و از کف تا سقف ادامه مییابند، برای حصول اطمینان از جدایی کامل دو قسمت مجاور، رعایت این مسئله ضروری است.
استانداردهای مربوط به درز انبساط
درزهای انبساط باید به طریقی اجرا شود که حداکثر جابهجایی ساختمان را در مقابل تغییرات درجه حرارت مقدور سازد. هنگام اجرا باید دقت نمود که بههیچوجه فضا بین درز با مصالح بنایی یا ملات و غیره پر نشود، تا ساختمان در محل درز انبساط از قسمت مجاور خود کاملاً جدا باشد. درز انبساط باید در تمام ارتفاع ساختمان ادامه یابد، ولی ادامه آن در پی، مگر در حالات خاص مانند پیهای یکپارچه (رادیه ژنرال) لازم نیست.
در صورت حالات خاص نیز، موارد مربوط به آنها در نقشههای سازه مشخص خواهد شد. محل احداث و فواصل درزهای انبساط در ساختمانها، بسته به نوع ساختمان، نوع زمین، مصالح مورداستفاده، تعداد طبقات و همچنین آبوهوای محل احداث بنا متغیر است. در مورد ساختمانهای آجری، این فاصله نباید از حدود ۶۰ متر تجاوز کند. درهرحال، محل دقیق آن هنگام طراحی، باتوجهبه تمام عوامل مؤثر در انبساط و انقباض ساختمان، تعیین میگردد.
نکته: علاوه بر رعایت فاصلهی فوق، در موارد زیر نیز پیشبینی درز انبساط ضرورت دارد:
الف) در محل اتصال یک ساختمان جدید به ساختمان موجود.
ب) در اتصال ساختمانهایی که از چند قسمت تشکیل شده است.
پ) در محل اختلاف طبقه در ساختمانهایی که قسمتی از آن با تعداد طبقات بیشتر، و قسمتی با تعداد طبقات کمتر ساخته میشود.
آببندی درز انبساط به چه صورت است؟
مقدار متوسط درز انبساط حدود ۲ تا ۲/۵ سانتیمتر است که به طور دقیق محاسبه و در نقشهها منعکس خواهد شد. این فاصله باید از مواد مناسبی که قابلیت ارتجاع داشته باشد، پر شود. در صورت لزوم، آببندی درزها باید با استفاده از ورقهای فلزی و یا آببندهای لاستیکی، طبق نقشه و مشخصات انجام درزها در موقع نازککاری ساختمان پوشانده شده و این پوشش باید به نحوی انجام گیرد که هیچگونه مانعی در مورد جابهجایی درز ایجاد نکند. پوشش درزهای انبساط در خارج باید درز را در مقابل عوامل جوی محافظت نماید و در مورد کفها نیز از مصالح مناسب برای عبور و مرور استفاده شود.
۳. معرفی درز کنترل و عملکرد آن
انبساط و انقباض بتن در اثر تغییرات رطوبت و حرارت در آن تنشهایی را به وجود میآورند که گاه از مقاومت بتن بیشتر بوده و به ترکخوردگی منجر میشود. برای حل این مشکل از درزهای کنترل که حرکت نسبی دال یا دیوار در صفحه خود را امکانپذیر میسازد، استفاده میشود.
برای جداکردن واحدهای عظیم مولد برق از قسمتهای مجاور، بهمنظور جلوگیری از انتقال ارتعاش، منطقهای کردن و محدود ساختن احتمال خرابی در قسمتهایی از ساختمان، جلوگیری از بروز ترک به علت تمرکز تنش در محلهایی که تغییر مقطع قابلتوجهی حادث شده است (نظیر بازشو دیوارها)، جداسازی قسمتهای مختلف یک شالوده به علت تفاوت باربری آنها، جدا ساختن بازوهای مختلف سازههایی که شکل پلان آنها +،U،T،L،H است، از درز کنترل استفاده میشود.
نکته: محل درزهای کنترل به ملاحظات معماری و مهندسی بستگی دارد. باتکیهبر تجربیات بهدستآمده بهتر است ساختمانهای بتنی بزرگ، مستقل و بدون درز با طول بیش از ۱۸ متر ساخته نشوند.
۴. هدف از درزهای نشست چیست؟
درزهای نشست برای جلوگیری از نشستهای نامساوی دو ساختمان مجاور که دارای دو نوع مصالح، دو نوع پی یا دو ارتفاع متفاوت هستند، مورداستفاده قرار میگیرند.
درزهای لغزشی: درزهایی هستند که امکان لغزش دو قسمت مجاور درز بدون انتقال نیروی برشی را فراهم میکنند. این درزها غالباً در مخازن، بهویژه در مواردی که تغییرات درجه حرارت محیط زیاد است، قابل استفادهاند.
مصالح مصرفی در درزهای ساختمانی
برای اجرای درزهای ساختمانی معمولاً مصالح زیر مورداستفاده قرار میگیرد:
مصالح پرکننده درز (فیلر)
این مواد ممکن است دربردارنده الیاف گیاهی، لاستیک، ترکیبات آسفالتی، چوب پنبه و مانند آنها باشند. مواد بهکاررفته بهعنوان پرکننده، باید دارای ویژگیهای زیر بوده و درهرصورت از مشخصات مندرج در فصل مصالح تبعیت نماید.
اهم ویژگیهای مصالح پرکننده عبارتاند از:
۱. برخورداری از دوام زیاد
۲. جاگیری و شکلگیری در درزها
۳. قابلیت ارتجاع و عدم ایجاد اتصال محکم با درز
مصالح آببندی
الف) بهمنظور نفوذناپذیری در مقابل بادوباران و رطوبت به کار میروند.
ب) باید طبق نقشهها و مشخصات خصوصی و با تأیید دستگاه نظارت به کار گرفته شود.
پ) باید از نوعی باشد که به درز آسیب وارد نیاورده و سبب کموزیاد شدن ابعاد آن نگردد.
ت) انواع مختلف مصالح فلزی، لاستیکی و یا پلاستیکی به کار میرود.
مصالح پوشش
مصالح مورداستفاده در پوشش غالباً از نوع مسی، برنزی، آلومینیومی، چوبی، لاستیکی و مانند اینهاست. مشخصات مصالح باید مطابق مندرجات فصل مصالح و مشخصات فنی خصوصی باشد. این پوششها باید طوری نصب شوند که بتوانند جدا از اسکلت فلزی یا بتنی و مصالح دیگر منبسط و منقبض شوند.
منظور از درزبند چیست؟
درزبند مادهای است که برای پرکردن درزهای بین دو عضو مجاور یک ساختمان بهمنظور آببندی و هوابندی به کار میرود. قدیمیترین ماده درزبندی قبر است که در درزگیری کشتیهای چوبی به مصرف میرسد. زاموسقه یا بتانهی شیشهبری نوعی ماده درزبند است. توسعه صنایع ساختمانی بهویژه گسترش وسیع صنایع ساختمانهای پیشساخته، منجر به تولید درزبندهایی برای پرکردن فاصله درزهای بین مصالح مختلف از قبیل فلزات، شیشه و مصالح بنایی شد.
درزبندهای معمول در ساختمان
۱. ماستیکها
۲. درزبندهای یکبخشی
۳. درزبندهای محلول
۴. درزبندهای دوبخشی
۵. درزبندهای نرم (خمشو) پیشساخته
۶. درزبندهای پیشساخته ساختمانی: از لاستیک ولکانیزه طبیعی یا مصنوعی تشکیل شدهاند. نئوپرین رایجترین مواد مصرفی در این درزبند است؛ زیرا خاصیت فنری که دارد پس از برداشتن بار به حالت اول خود باز میگردد. برای کار در سرما باید آن را گرم کرد تا کارکردن با آن آسان شود.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!