- در این مقاله شما را با اقلیم یزد در معماری آشنا می کنیم. در ابتدا به بررسی خصو صیات این استان می پردازیم:
استان یزد و خصوصیات آب و هوایی آن
شهرستان یزد مرکز استان یزد بوده و این شهرستان در مرکز ایران، بین رشتهکوههای شیرکوه و خرانق در دشت گسترده یزد و اردکان واقعشده است.
نام استان و مرکز استان | یزد/ شهرستان یزد |
طول و عرض جغرافیایی | ۳۱.۸۸ درجه شمالی و ۵۴.۲۸ درجه شرقی |
موقعیت نسبی | مرکز ایران |
مساحت | ۱۳۱۵۷۵ کیلومتر مربع |
جمعیت | ۱۰۷۴۴۲۸ نفر |
تعداد شهرستان ها | ۱۱ |
ارتفاع از سطح دریا | ۱۲۳۷ نفر |
منطقه زمانی از گرینویچ | ۳ |
خصوصیات آب و هوایی این استان
- آفتاب سوزان و گرماي زیاد
- درجه حرارت بالا در روز و درجه حرارت پایین در شب که سبب می شود اقلیم یزد در معماری اثر زیادی داشته باشد.
- تابستانهای گرم و زمستانهای سرد
- هواي خشک، درنتیجه باران کم و کمبود آب
- طوفانهای شدید گردوغبار و احیاناً شنی
- تابستانهای بسیار گرم و طاقتفرسا بهطوریکه گرماي شدید و خشک تابستانی و بادهاي کویري که در این نقاط توأم با طوفانهای سهمناك است پس اقلیم یزد در معماری آن تاثیر می گذارد.
- زمستان هم بهطور متداول بینهایت سرد و غیرقابلتحمل است، بهطوریکه در بیرون شهر در ماههای دي و بهمن شاید عبور و مرور بهخصوص در نزدیکی صبح خطر باشد.
آشنایی با اقلیم گرم و خشک
بیش از دوسوم فلات مرکزی ایران را اقلیم گرم و خشک تشکیل میدهد. در این اقلیم كه بیشتر مناطق نیمه استوایي را شامل میشود.
- به دلیل وزش باد، هوا بسیار خشك است.
- تابش مستقیم آفتاب در بعدازظهر این مناطق، در اثر گرم شدن شدید و حركت لایههای هوا است که سبب می شود اقلیم یزد در معماری تاثیر زیادی داشته باشد.
- آسمان این مناطق، در بیشتر مواقع سال بدون ابر بوده ولي معمولاً نزدیك زمین، مه و طوفان گردوغبار پدید میآید.
- رطوبت كم و نبودن ابر در آسمان باعث میشود دامنه تغییرات دماي هوا در این مناطق بسیار زیاد شود.
انواع مناطق اقلیم گرم و خشک
- منطقه نیمه بیابانی: دامنهها و کوهپایههای ارتفاعات شمالي، غربي و جنوبي از رطوبت بادهای مرطوبي كه از فراز آنها میگذرد تا حدودي استفاده میکنند. البته هرچه از غرب به شرق نزدیك میشویم، اثر بادهای مرطوب كاهش و خشكي هوا افزایش مییابد. تهران، مشهد، اصفهان و شیراز جزء مناطق نیمه بیاباني هستند.
- منطقه بیابانی: چالههای پست مرکزی، شرقی و جنوب شرقي ایران داراي آبوهوای خشك بیاباني هستند. این منطقه دارای اختلاف زیاد بین درجه حرارت هواي تابستان و زمستان، همچنین درجه حرارت هواي شب و روز در تابستان است. شهرهایي مانند؛ زاهدان و یزد ازجمله مناطق بیاباني محسوب میشوند که در ادامه به توضیح تأثیر اقلیم یزد در معماری می پردازیم.
- نکته: منطقه دشت لوت، كمترین میزان رطوبت نسبي در ایران را داشته كه بهاحتمالزیاد، گرمترین منطقه محسوب میشود.
ویژگیهای معماري بومي مناطق گرم و خشك
- ساختمانها بامصالحي ازجمله؛ خشت و گل كه ظرفیت حرارتي زیادي دارند، بناشده است که سبب می شود اقلیم یزد در معماری تاثیر گذار باشد.
- پلان ساختمانها تا حد امكان متراكم و فشرده است و تلاش شده سطح خارجي ساختمان نسبت به حجم آن كم باشد. این تراكم میزان تبادل حرارت از طریق جدارههای خارجي ساختمان را چه در تابستان و چه در زمستان به حداقل میرساند و درنتیجه تا حد زیادي از نفوذ حرارت در تابستان و اتلاف آن در زمستان جلوگیري میکند. تلاش شده است بیشترین سایه ممكن بر سطوح خارجي ایجاد شود.
- نتیجه كمبود چوب، سقف ساختمانها به شكل خرپشته، تاق یا گنبد و بدون هیچ اسكلتي، از خشت خام و گل ساختهشده است. البته در مناطق نیمه بیاباني بهاعتدال نسبي هوا، بیشتر بامها از چوب و به شكل مسطح ساختهشده و سطوح خارجي سفیدکاری می شود.
نقش بادگیر در خنک شدن فضای داخلی
معمولاً در این مناطق، تعداد و مساحت پنجره ساختمانها به حداقل میزان ممكن کاهشیافته و براي جلوگیري از نفوذ پرتوهاي منعکسشده از سطح زمین اطراف، پنجرهها در قسمتهای فوقاني دیوارها تعبیهشده تا از ایجاد كوران و ورود هواي خارج به داخل ساختمان جلوگیري شود. تدابیر دیگري ازجمله؛ ایجاد بادگیر براي خنکسازی هواي داخلي بهصورت طبیعي اندیشه شده كه بسیار مؤثر بوده و در اقلیم یزد در معماری ساختمان ها زیاد به کار رفته است.
- استفاده از حیاطهای داخلي كه شامل؛ درخت، حوض و گلکار است که یكي از مؤثرترین عوامل ایجاد رطوبت محسوب میشود.
- جهت قرارگیری ساختمانها در اقلیم گرم و خشک میتواند در طول محور شرقي-غربي گسترش یابد. ولي با توجه به شرایط تابستاني، ساختمانها باید فشرده و مكعبي شكل باشند. درهرصورت، با بریدن قسمتي از این مكعب و پر كردن حفره ایجادشده با درخت، پیچك، موچسب و هواي خنك شده بهوسیله تبخیر آب سطح چمن، برگ درختان، حوض و فواره میتوان فضاي نسبتاً مناسبي در ساختمان ایجاد کرد.
- برای ساختمانهای بزرگ در مناطق گرم و خشك بهتر است از شکلهای توپر و فشرده استفاده شود. فرمهای مكعبي شكل یا فرمهایی كه ضلعهای شمالي_جنوبي آنها بزرگتر از ضلعهای شرقي-غربي باشد، مناسبتر است. ساختمانهای مرتفع نیز نسبت به ساختمانهای كوتاه ترجیح داده میشوند، مانند اقلیم یزد در معماری آن تاثیر گذاشته و شکل خانه ها مناسب با ویژگی های اقلیمی آن ساخته می شوند.
مطالعات پایه و دمای آسایش
دمای آسایش و مطالعات اقلیمی شامل بخشهای اصلی زیر است:
- عوامل اقلیمی
- عوامل انسانی
- عوامل ساختمانی
نکته: روند اصلی پژوهش بر طبق تحلیل و بررسی عوامل اقلیمی است.
منظور از منطقه آسایش چیست؟
واكنش بدن در برابر شرایط اقلیمي پدیدهای تجربي بوده و در فرهنگها و مناطق جغرافیایي مختلف، متفاوت است. اگر حدود تغییرات این ارقام را در جدولي كه رطوبت نسبي بر محور افقي و درجه حرارت بر محور عمودي آن مشخصشده ترسیم كنیم، محدودهای به دست میآید كه به آن منطقه آسایش میگویند.
تأثیر عوامل مختلف در منطقه آسایش
- تأثیر عوامل اقلیمي: دو عامل تابش آفتاب و باد نیز باید در تعیین منطقه آسایش دخالت داده شوند.
- تأثیر تابش آفتاب: تابش آفتاب ممكن است باعث گسترش منطقه آسایش شود. همچنین تفاوت دمای سطوح در اثر تابش می تواند در احساس آسایش خلل ایجاد کند.
- تأثیر رطوبت: رطوبت باعث كاهش دماي هواي خشك میشود. این كاهش دماي هوا كه در اثر تبخیر رطوبت اضافهشده به آن صورت میگیرد، باعث میشود محدودههای بالاي منطقه آسایش قابلتحمل گردد. خنکسازی هوا از طریق افزایش رطوبت ممكن است با وسایل مكانیكي یا بهطور طبیعي با کاشت گیاه یا ساخت آبنما و فوارهها صورت گیرد.
- تأثیر باد: سرعت جریان هوا به دو طریق، بدن انسان را تحت تأثیر قرار میدهد. جریان هوا، از یکسو مقدار تبادل حرارتي را از طریق همرفت هوا و در اثر اختلاف دما مشخص میکند و از سوي دیگر، ظرفیت تبخیر در هوا و درنتیجه، میزان خنك شدن بدن از طریق تعریق را تعیین مینماید.
تأثیر سرعت جریان هوا بر بدن
تأثیر سرعت جریان هوا بر بدن از طریق تعیین ظرفیت تبخیر در هوا، به رطوبت آن بستگي دارد، زیرا افزایش سرعت هوا، ظرفیت تبخیر پذیري آن را افزایش داده و درنتیجه، تأثیر رطوبت بیشازحد هوا را كاهش میدهد. اگر هوا سردتر از پوست بدن باشد افزایش سرعت هوا باعث خنك شدن بدن شده و وقتي هوا گرمتر از پوست باشد، افزایش سرعت هوا از یکسو باعث افزایش اثر همرفت و درنتیجه گرمتر شدن بدن و از سوي دیگر باعث افزایش ظرفیت تبخیر در هوا و سردتر شدن پوست میشود.
زماني كه پوست بدن مرطوب است، افزایش سرعت هوا، بیشتر در میزان تعریق و تبخیر تأثیر میگذارد تا در تبادل حرارت از طریق همرفت و درنتیجه بدن خشك میشود. پس از خشك شدن پوست افزایش سرعت هوا تأثیری در خنك شدن بدن از طریق تأثیر بر میزان تعریق و تبخیر نداشته، ولي اثر گرمایي آن از طریق همرفت ادامه مییابد.
ویژگیهای اقلیم آب و هوایی یزد
- باد
- بارش
- تابش
- رطوبت
- دما
یزد دارای آبوهوای گرم و خشک و بیابانی بوده و نوسان دما در تابستان و زمستان و شب و روز زیاد و متغیر است و اقلیم یزد در معماری آن بسیار تأثیر گذار است.
در ادامه به معرفی و بررسی آیتمهای تأثیرگذار بر اقلیم یزد میپردازیم:
۱. تأثیر رطوبت هوابر اقلیم
منظور از رطوبت هوا، مقدار آبي است كه بهصورت بخار در هوا وجود دارد. بخارآب از طریق تبخیر آب سطح اقیانوسها، دریاها و همچنین سطوح مرطوبي مانند، گیاهان وارد هوا میشود. این بخارآب بهوسیله جریان هوا و باد به بقیه قسمتهای زمین منتقل شده و هرچه هوا گرمتر باشد، بخارآب بیشتري را در خود جای میدهد. حداكثر میزان رطوبت هوا در نواحي خط استوا است كه با حركت بهطرف قطبین كاهش مییابد.
رطوبت نسبي و ویژگی های آن
عبارت است از نسبت وزن بخارآب موجود در حجم مشخصي از هوا در یك درجه حرارت به حداكثر بخارآبی كه آن حجم از هوا در همان درجه حرارت میتواند در خود نگه دارد. زماني كه هوا حداكثر رطوبتي را كه میتواند در خود نگه دارد را جذب كند، هواي اشباعشده مینامند كه رطوبت نسبي آن ۱۰۰% است. حتي در صورت ثابت بودن فشار بخار رطوبت نسبي هوا با تغییر درجه حرارت تغییر میکند.
تأثیر رطوبت هوا بر انسان
رطوبت هوا بهطور مستقیم بر دماي بدن انسان تأثیر نمیگذارد، ولي ظرفیت تبخیر و درنتیجه، میزان خنك شدن بدن از طریق تعریق و میزان تبخیر تعیین میشود. رطوبت نسبي، بهتنهایی نمیتواند ظرفیت تبخیر هوا را تعیین كند و همواره باید درجه حرارت هوا را نسبت به آن، موردتوجه قرارداد، زیرا اگر درصدی از هوا اشباعشده باشد، امكان عمل تبخیر در آن وجود دارد. بهطور مثال؛ اگر دماي هوا كمتر از پوست باشد و در مجاورت بدن دماي آن افزایش یابد به طبع آن، رطوبت نسبي افزایش پیدا میکند (رطوبت نسبي ۱۰۰ درصد).
۲. تابش خورشید و تغییرات روزانه و سالانه
دماي هوا بهطور مستقیم افزایش نمییابد. ولي لایههای هوا، گرماي خود را از طریق تماس با سطح زمین كه در اثر پرتوهای خورشید گرم شده، به دست میآورند و لایههای گرم شده هوا، گرماي خود را از طریق همرفت به لایههای دیگر منتقل میکنند. جریان هوا و باد نیز باعث تماس بیشتر تودههای عظیم هوا با سطح زمین و درنتیجه گرم شدن هوا میشود؛ بنابراین میزان تغییرات روزانه و سالانه درجه حرارت هوا، به تغییر درجه حرارت سطح مورد تماس آن بستگي دارد.
سطح دریاها بسیار کندتر از سطح زمین در اثر تابش آفتاب گرم میشود، به همین دلیل، اختلاف زیادي بین درجه حرارت سطح خشكي و سطح دریا وجود دارد. درنتیجه این امر، در یك عرض جغرافیایي ثابت، همیشه سطح زمین در تابستان گرمتر و در زمستان سردتر از سطح دریا است. ارتفاع از سطح دریا نیز، درجه حرارت هوا را تعیین میکند و در یك عرض جغرافیایي مشخص، مناطقي كه در ارتفاع بیشتري قرار دارند، سردتر از مناطق پایین هستند.
پرتوي بازتابیده از سطوح مختلف
این بررسي نشان میدهد كه بیشترین قسمت انرژي حرارتي خورشید در روزهایي كه هوا صاف است به زمین میرسد. در روزهای گرم دو برابر انرژي خورشیدي تابیده به سطوح عمودي است. این مقدار به تابستان، مقدار انرژي خورشیدي تابیدهشده به سطوح افقي و تقریباً قابلیت انعكاس سطوح موردنظر بستگي دارد. براي كاهش میزان این نوع تابش بر ساختمان باید سطوح اطراف ساختمان را با سطوحي كه درصد انعكاس كمي دارند، بپوشانیم.
پرتوي ساطعشده از ساختمان به آسمان
یکی از روشهای دفع حرارت در اقلیم گرم و خشک است. تابش آفتاب و انرژي حاصل از آن در جهتهای مختلف جغرافیایي به مقدار انرژي خورشیدي تابیده به یك سطح و زاویه برخورد پرتوي خورشید به سطح موردنظر بستگي دارد.
تابش آفتاب بر انواع بام
بام، تأثیرپذیرترین جزء ساختمان در برابر عوامل اقلیمي است. در فصل زمستان، هنگام شب بام با ساطع كردن پرتوهایي با طولموج بلند از خود، سریعتر و بیشتر از دیوارها حرارت خود را از دست میدهد. در هواي گرم نیز، هواي داخلي ساختمان تحت تأثیر گرماي بام قرار میگیرد.
۳. علت اصلی بارندگي چیست؟
اگر هوا سرد شود و دماي آن به پایین نقطه شبنم برسد نمیتواند تمام رطوبت موجود در خود را نگه دارد، ازاینرو مقدار بخارآب بهصورت قطرات آب بر روي سطوحي كه دماي آنها از نقطه شبنم كمتر است، تشكیل میشود. این پدیده علت اصلي ایجاد بارندگي است.
۴. باد در مناطق کمفشار، پرفشار و ثابت
مناطق قطبي از مناطق ثابت و پرفشار بوده ولي فشار این مناطق از فشار مناطق نیمه استوایي كمتر است. مناطق کمفشار در قسمتهایی با عرض جغرافیایي بالا وجود دارند. علت اصلي وجود نقاط و كمربندهاي فشار هوا تقسیم نامتعادل پرتوهاي خورشید بر روي زمین است كه باعث ایجاد اختلاف دما در نقاط مختلف سطح زمین میشود.
تأثیر باد بر تهویه طبیعي ساختمان
عملكرد تهویه، نیاز به آن در ساختمان، وضعیت تهویهی طبیعي یا میزان تعویض هواي داخل ساختمان ازجمله عوامل اولیهی تعیینکنندهی سلامت و آسایش انسان است. تهویهی طبیعي به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم بر انسان تأثیر میگذارد. از یکسو پاكي و سرعت جریان هوا در داخل ساختمان بهطور مستقیم بر انسان اثر گذاشته و از سوي دیگر وضعیت تهویه از طریق تأثیر بر دما، رطوبت هوا و سطوح داخلي ساختمان بهطور غیرمستقیم انسان را تحت تأثیر قرار میدهد.
نیاز به تهویه در ساختمان با توجه به نوع اقلیم
در مناطق سردسیر یا در ماههایی كه هوا بسیار سرد و رطوبت آن بسیار كم است، ورود هواي خارج به داخل ساختمان را باید به حداقل میزان ممكن رساند. وظیفهی تهویه در شرایط كنترل هواي داخلي در حدي است كه از آلوده شدن آن جلوگیري كند. در این مناطق افزودن رطوبت به هواي داخلي ساختمانها در طی ماههای سرد ضروري است.
در مناطق گرم یا در ماههایی كه هوا گرم بوده وظیفهی اصلي تهویه این است كه با به جریان انداختن هوا در اطراف بدن، عرق جمع شده بر روي پوست بهسرعت تبخیر شود و بدین طریق بهویژه در مناطق گرم و مرطوب از طریق تبخیر عرق باعث كاهش دماي مؤثر شده و شرایط آسایش را فراهم سازد. در این شرایط مقدار هوا در منطقه هواي تعویض شده اهمیتي ندارد. ولي سرعت جریان هوا در منطقهای كه افراد فعالیت میکنند حائز اهمیت است.
- جهت وزش باد در یزد
جهت باد شمال غربی – جنوب شرقی بوده که باد غالب منطقه است و از اواسط بهار تا اوایل پاییز میوزد. بادهای مطلوب و نامطلوب منطقه از قرار زیر است:
- باد مطلوب: باد شمال غرب
- باد نامطلوب: شامل؛ بادهای شدیدی است که معمولاً از سمت غرب میوزد. بزرگترین رقمی که برای این باد ثبتشده ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت است.
بررسی دمای اقلیم یزد
درجه حرارت خشک و واحد آن
عبارت است از درجه حرارت هوای مخلوط با بخارآب که توسط یک ترمومتر معمولی اندازهگیری میشود. واحدهای آن درجه سانتیگراد (C°) و فارنهایت (F) است.
منظور از دمای تر (TW) چیست؟
دمای تر، پایینترین دمایی است که بستههوا در فشارثابت در اثر تبخیر آب بدون آن میتواند سرد شود. گرمای نهانی که برای تبخیر آب نیاز است از هوای خشک موجود دربسته هوا تأمین میشود. چنانچه هوا اشباعشده باشد تبخیر نمیتواند انجام پذیرد و درنتیجه هوا سرد نمیشود. در این صورت دمای تر هوای اشباعشده برابر دمای هوا است (دمای خشک و تر و نقطه شبنم باهم برابرند).
چنانچه هوای موردنظر غیراشباع باشد، نسبت اختلاط در اثر تبخیر آب بدون بستههوا افزایش مییابد. در این صورت چنین هوایی با فشار بخار بیشتر از حالت اولیه به حالت اشباع میرسد؛ بنابراین دمای تر بیشتر از دمای نقطه شبنم هوای اولیه است. اختلاف بین دمای هوا (منظور دمای خشک است) و دمای تر را، کاهش دمای تر میگویند. هر چه این کاهش دمای تر بیشتر باشد هوای مربوطه خشک تر است.
دمای نقطه شبنم (Td)
دمای نقطه شبنم دمایی است که هوای مرطوب برای آنکه نسبت به سطح آب به حد اشباع برسد، باید تا آن دما سرد شود. در این فرآیند فشار هوای مرطوب P و نسبت اختلاط R ثابت میماند. باید توجه داشت که در این فرآیند فشار هوا ثابت مانده و هیچ بخارآبی به هوا اضافه نشده و یا از آن برداشت نمیشود.
بههرحال هوا در دمای نقطه شبنم به حد اشباع میرسد و بنابراین مقدار نسبت اختلاط، مساوی با نسبت اختلاط اشباع در این دما میشود. سرد شدن نسبی لایههای هوا در نزدیکی زمین در هنگام شب، ممکن است دمای هوا را تا حد نقطه شبنم برساند و پس از سرد شدن باعث تراکم بخارآب میشود. درواقع این میان فرآیند اصلی، تشکیل شبنم است.
درجه حرارت مؤثر و اندازه آن در ایران
درجه حرارتی است که با ثابت ماندن آن، آسایش افراد تغییر نمیکند، به عبارتی بحث کیفی آسایش را به بحث کمی درجه حرارت تبدیل مینماییم که به آن درجه حرارت مؤثر میگویند. برای افراد مسن، خردسال وزنان درجه حرارت مؤثر ۱-۲ درجه بیشتر و برای افراد ساکن در مناطق سردسیر و با فعالیت زیاد ۱-۲ درجه کمتر در نظر گرفته میشود.
برای ایران که حدوداً بین ۲۵ تا ۳۹ درجه عرض جغرافیائی نیمکره شمالی قرار دارد میتوان محدوده آسایش را برای درجه حرارت خشک(DB) در فصل تابستان بین ۰.۷ تا ۸۴.۲ درجه فارنهایت و در فصل زمستان بین ۶۸ تا ۷۸.۳ درجه فارنهایت در نظر گرفت. محدوده رطوبت نسبی(RH) نیز بین ۳۰ تا ۶۵ درصد مطلوب است.
آنالیز وضعیت افت و خیز
وضعیت افتوخیز دما در طول سال به دو بخش متقارن تقسیم میشود که در این دو بخش شامل؛ ۱۳ بازه از بهمن تا اول مرداد و بازه اول مرداد تا ۱۲ دی است. در این دو بازه زمانی فصول بهار و پاییز فصول معتدلی هستند؛ اما از مقایسه بازه دمای حباب خشک و بازه دمای آسایشخواهیم دید که:
- بهار: اول فروردین تا اواسط اردیبهشت دما کمی پایینتر از حد آسایش بوده و در ساعات گرم روز بیشترین آسایش برقرار است. اواسط اردیبهشت تا میانه خرداد شرایط آسایش داریم.
- تابستان: دمای هوا در این فصل بالاتر از حد آسایش است و تنها در ساعات سرد شبانهروز آسایش داریم. این روند تا اواسط شهریور وجود دارد و از اواسط شهریور دوباره شرایط آسایش برقرار میشود که تا اواسط آبان ادامه دارد. در این فصل ما دو بازه قرینه داریم که باعث همانندی حرارتی شهریور و تیر شده است.
- پاییز: در این فصل تا میانه آبان دما در محدوده آسایش قرار دارد، اما از اواسط آبان دما خشک کمتر از حد آسایش قرار میگیرد.
- زمستان: در این فصل تمام دمای خشک زیر محدوده آسایش است و نیاز به گرمایش داریم.
میانگین سالانه دمای خشک
اختلاف دمای پایین بازه با بالای بازه بسیار زیاد است و قسمت گرم این بازه در محدوده آسایش قرار دارد، بنابراین ما در فصول سرد بیشتر از فصول گرم نیاز به مداخله برای رسیدن به دمای آسایش داریم و نیاز به تمرکز در بخش گرمایش بیشتر از سرمایش بوده، همچنین نقاط بحرانی شامل؛ کمترین دما در اواسط دی تا اواسط بهمن و بیشترین دما در اواسط مرداد تا اواسط شهریور است.
اختلاف دمای تقریبی حداقل و حداکثر دمای ماهیانه
- در بهار به ترتیب ۲۲-۲۷-۲۸
- در تابستان به ترتیب ۲۵-۲۳-۲۳
- در پاییز به ترتیب ۲۸-۲۷-۲۹
- در زمستان به ترتیب ۲۵-۲۳-۲۴
در اینجا میبینیم که بهار و پاییز مشابه هم و تابستان و زمستان نیز مشابه یکدیگرند و میانگین اختلاف دمای بیشینه و کمینه ۲۵ درجه است.
نتیجهگیری کلی: ما ۴ ماه در اوایل بهار و پاییز در شرایط آسایش ۳ ماه نیازمند سرمایش و مابقی نیازمند گرمایش هستیم بنابراین مسئله سرما در یزد مهمتر از گرما است.
نیمه سال | باد غالب | باد مطلوب | باد نامطلوب | سرعت مطلوب | رطوبت مطلوب | مدت زمان وزش | حرارت مطلوب |
نیمه تابستان | ازشمال غرب به جنوب شرق | از شرق و شمال شرقی و جنوب شرق می وزد که بیشتر ازسمت جنوب می وزد. | بیشتر از شمال غرب و شمال می وزد. | از جنوب شرقی با بیش از ۱۰ متربرثانیه سرعت می وزد. | شمال شرق، شرق و جنوب شرقی که بیشتر اوقات از سمت جنوب غرب می وزد. | در این نیمه بیشتر باد گرم و خشک غربی می وزد که باد گرم و خشک جنوب غربی در رتبه دو و باد سرد و مرطوب جنوب شرق در رتبه سوم است. | غالباََ بادی که از نیمه شرقی می وزد بادی باحرارت ۲۰ تا ۲۴ درجه است که از سمت جنوب غربی و شمال غربی به همراه باد گرم می وزد. |
نیمه زمستانی | شمال غربی و جنوب شرقی | شمال | تقریباََ در تمامی جهات به جز شمال، باد نامطلوب بوده که بیشتر شمال غربی نقطه بحرانی است. | کمترین سرعت باد مربوط به شمال و شمال شرقی است. | بادهای خشک از سمت شمال غربی، جنوب غربی و غرب می وزد. | بادهای گرم و خشک کمتر از ۱۰درصدساعات بوده و بیشترین باد از غرب می ورزد. | غالباََ سرعت باد بیش از ۱۰ متر بر ثانیه است که باد مطلوب سرعتی کمتر از سرعت میانگین دارد. |
راهکارهای کنش پذیر در اقلیم های مختلف
- استفاده از سایهبان مناسب جهت ایجاد جریان هوا و جهتگیری پنجرهها به سمت باد مطلوب است.
- برای گرفتن تهویه طبیعی، جهت باد میتواند بهوسیله دیوار بادشکن خارجی و کاشت گیاه تا حدود ۴۵ درجه نسبت به ساختمان تغییر یابد.
- پلان طبقات ساختمان کشیده و کمپهنا در اقلیم معتدل و گرم و مرطوب میتواند به حداکثر تهویه تقاطعی کمک کند.
- برای کمک به تهویه، محل قرارگیری در و پنجره را مقابل هم قرار دهید و در صورت امکان پنجره رو به بالا بزرگتر باشد.
- ایوان و پاسیو محافظتشده میتواند خنکسازی آسایش کنش پذیر را توسط جریان هوا در آبوهوای گرم تأمین و از مشکل حشرات جلوگیری کند.
- استفاده از پنکههای سقفی که با ایجاد جریان هوای داخلی دمای هوا را ۵ درجه فارنهایت یا حتی بیشتر خنک میکند.
- استفاده از پلان باز داخلی جهت ایجاد جریان هوا و تهویه طبیعی، استفاده (از درهای دودکشیlouvered door ) ویا استفاده از داکت ها و حفرههایی جهت ایجاد جریان هوا
- ایجاد بیشترین فاصله عمودی بین بازشوهای ورود هوا و خروج هوا جهت ایجاد مکش و جریان هوا (باز گذاشتن راهپلهها، دوطبقه کردن فضا و مانیتورهای سقفی)
- یک فن تهویه کننده کلی یا تهویه طبیعی میتواند سرمای شبانه را در سطوح داخلی با جرم زیاد برای کم کردن یا از بین بردن هوا ذخیره کند.
- اینیکی از راحتترین آبوهوا است، بنابراین، سایه برای جلوگیری از گرم شدن بیشازحد؛ گشایش برای وزیدن نسیم در تابستان و استفاده از منفعت انرژی خورشیدی کنش پذیر مانند، اقلیم یزد در معماری
ساختار خانه های کنش پذیر سنتی
خانههای کنش پذیر سنتی در اقلیم معتدل از ساختار سبک با یک سطح بر روی تراز زمین و دیوارهای دارای بازشو و سایهدار استفاده میکردند.
- سایهاندازی روی منطقه بیرونی میانه (سرسرا، پاسیو، ایوان یا رواق) جهت دادهشده به سمت وزش باد غالب
- خانههای کنش پذیر اقلیم گرم و مرطوب از سقفهای بلند و پنجرههای بازشوهای بلند که با تاق نما های عمیق محافظت میشوند.
- استفاده از شیشه در جهت شمال برای تأمین روشنایی روز و همچنین امکان ایجاد جریان هوا وجود داشته باشد.
- سقف شیروانی با شیب کم با تاق نمای پهن و عریض در اقلیم معتدل عملکرد خیلی خوبی دارد.
- استفاده از گیاهان و نباتات (بوتهها، درختان، پیچک دیوار پوش) بهخصوص در غرب برای به حداقل رساندن افزایش گرما در صورت پشتیبانی باران تابستانی از گیاهان بومی
- در اقلیم مرطوب و در بارش باران اتاق زیرشیروانی به دلیل سقف شیروانی خوب تهویه شده و میتواند برای حفاظت ورودی، ایوان و بالکن ادامه پیدا کند.
- اگر خاک مرطوب بود؛ برای کمترین جذب رطوبت و حداکثر تهویه طبیعی زیر سازه، ساختمان را از روی زمین بالا میآوریم.
- باکم کردن یا حذف پنجرههای نمای غربي در بعدازظهرهای تابستان و پاییز، گرما کاهش پیدا میکند.
- استفاده از سایهبانهای مناسب برای این عرض جغرافیایی و یا چادرها (امکان باز کردن آنها در تابستان وجود دارد) جهت جلوگیری از ورود نور در تابستان
۲۰ راهکار استاندارد اشراع
- استفاده از خنککنندههای تبخیری جهت تأمین سرمایش (درصورتیکه کمبود آب وجود نداشته و رطوبت نسبی هم پایین باشد).
- استفاده از زمین بهعنوان پناه زیرزمین ولولههای زیرزمینی که بار گرمایی را در اقلیم گرم و خشک کاهش میدهد. چراکه دمای زمین در طول سال زیاد است.
- مرطوب ساختن هوای بیرون قبل از ورود به ساختمان با فوارههای اسپری مانند؛ آسفالت، برج خنککننده که با توجه به نمودار رطوبت، در زمستان بالا و در تابستان پایین است.
- استفاده از مصالح با جرم حرارتی بالا و بازشوهای کوچک با سایبانهای عمیق که باعث ایجاد تهویه شبانه با خنک شدن مصالح میشود.
- استفاده از بامهای تخت بارنگ روشن
- جهت بهرهوری بیشتر از نور خورشید، استفاده از شیشه در بیشترین مقدار ممکن در سمت جنوب همراه با تعبیه سایهبانهایی برای جلوگیری از نفوذ نور در تابستان (بهعنوان یک سیستم منفعل خورشیدی) مانند اقلیم یزد در معماری آن تاثیر گذاشته و از این مورد زیاد استفاده می شود.
- استفاده از پلان باز داخلی جهت ایجاد جریان هوا و تهویه طبیعی، استفاده از درهای دودکشی(louvered door) و یا استفاده از داکت ها و حفرههایی جهت ایجاد جریان هوا
- استفاده از سایهبانهای مناسب برای این عرض جغرافیایی و یا چادرها (امکان باز کردن آنها در تابستان وجود دارد) جهت جلوگیری از ورود نور در تابستان
- در نظر گرفتن گرمای تولیدشده توسط لامپها، انسانها و تجهیزات که نیاز گرمایشی را کاهش میدهند (در صورت وجود یک عایق خوب). در زمستان دمای آسایش را پایین میآوریم تا انرژی کمتری احتیاج داشته باشیم.
طراحی مناسب پنجره ها در ساختمان
جهتگیری پنجرهها به سمت باد مطلوب و استفاده از سایهبان مناسب جهت ایجاد جریان هوا
- استفاده از رنگهای روشن و سرد (باقابلیت بازتابش بالا) در نما و سقف ساختمان جهت به حداقل رساندن گرمای ناشی از جذب نور
- پایین آوردن دمای آسایش داخلی جهت کاهش مصرف انرژی گرمایشی هنگام شب در فصل سرما
- ایجاد بیشترین فاصله عمودی بین بازشوهای ورود هوا و خروج هوا جهت ایجاد مکش و جریان هوا (باز گذاشتن راهپلهها، دوطبقه کردن فضا و مانیتورهای سقفی)
- نردههای مشعشع (ورقه براق) به کاهش گرمای تابشی بهدستآمده از سراسر بام در اقلیم گرم کمک میکنند.
- باکم کردن و یا حذف پنجرههای نمای غربي، گرما در بعدازظهرهای تابستان و پاییز کاهش پیدا میکند.
- استفاده از شیشه در جهت شمال برای تأمین روشنایی روز و همچنین امکان ایجاد جریان هوا وجود داشته باشد.
- ایجاد فضاهای آفتابگیر محافظتشده در برابر باد برای فصل سرما (اتاقهای آفتابگیر، پاسیوهای محصورشده، حیاطها و ایوانها)
- استفاده از پنکههای سقفی که با ایجاد جریان هوای داخلی دمای هوا را ۷ درجه فارنهایت یا حتی بیشتر خنک میکند.
- ساخت حیاطهای محصورشده و سایهدار با حوض کوچک در آن جهت ایجاد خرده اقلیم محصورشده در جهت باد (راهکار به کار گرفتهشده در اقلیم گرم و خشک بادخیز)
- استفاده از شیشههای دوجداره در شمال، شرق، غرب و استفاده از شیشههای شفاف در سمت جنوب جهت بهرهوری بیشتر از نور خورشید که به دلیل اقلیم یزد در معماری آن تاثیر گذاشته است.
برای دانلود PDF کامل اقلیم یزد در معماری کلیک کنید.