تأثیر پنجره در زیبایی معماری خانه‌های ایرانی
تاریخچه اهمیت نور در معماری
وجود نور در طول تاریخ و در کارهای مختلف معماری بسیار حائز اهمیت است و علاوه بر جنبه کاربردی، به‌عنوان عاملی برای روشنایی و انجام فعالیت‌های روزمره محسوب می‌شود. نور از جنبه معنوی و در مباحث اعتقادی ادیان نیز به‌طور فراوان موردتوجه قرارگرفته است. در دوران اسلامی، نور مظهر وجود خدا بود، به همین دلیل، مورداحترام و مقدس شمرده می‌شود، پس نتیجه می گیریم تاثیر پنجره در زیبایی معماری اسلامی بسیار حائز اهمیت است.
معماری اسلامی به‌ویژه در ایران تأکید ویژه‌ای بر نور دارد. این مطالعه به روش توصیفی تحلیلی انجام می‌شود. پنجره به‌عنوان ورودی نور و همچنین در مفاهیم نمادین و عرفانی مانند تعالی، گرایش رو به بالا و ایجاد یک فضای معنوی در معماری دارای اهمیت است.
در باور ایرانی، ظهور نور زمینه‌ای طولانی دارد. درگذشته ادیانی مانند آیین زرتشت، مانوی و میترائیسم در ایران وجود داشته که از نماد نور برای آموزش خود استفاده می‌کردند. کیفیت نور و سایه در معماری معنی و کاربرد خاص و تأثیر ویژه‌ای دارد، درنتیجه حجم زیاد نور و تاریکی به‌عنوان ابزاری برای ساختن ساختمان‌های شیک، جذاب و هماهنگ است.
نقش پنجره و نور در معماری زیباشناسی اسلامی
نور در تفکر اسلامی بسیار مقدس و قابل‌احترام است زیرا نور مظهر وجود خداست. نور و معماری مضامین مرتبط به هم هستند. درگذشته، معماران به اهمیت نور در معماری پی برده و روش‌های هوشمندانه‌ای برای استفاده از نور در ساختمان‌ها ابداع کرده‌اند. میزان نور مورداستفاده در ساختمان بر اساس نوع ساختمان و عملکرد آن متفاوت است. ممکن است بعضی از فضاها فقط در روز استفاده شوند، بنابراین، هنگام انتخاب نور برای ساختمان باید به این موارد توجه داشت. مقدار تابش نور روز را می‌توان با پرده، نوع شیشه و اندازه پنجره کنترل کرد.
نور موجودیت را ایجاد می‌کند و ابزاری برای درک و شناخت است. خورشید، آسمان و زمین، نور خورشید را به‌طور مستقیم بر اساس ساعات روز، فصل و موقعیت پنجره‌ها به داخل ساختمان منتقل می‌کند. جهت تابش و تراکم نور خورشید با توجه به چرخش زمین متفاوت است.
نور روز و اهمیت استفاده از آن در معماری ایرانی و شکل دادن به فضاهای داخلی از اهمیت بالایی برخوردار است. با ظهور اسلام اهمیت و استفاده از نور روز در ساختمان‌ها به‌ویژه مساجد به‌عنوان مهم‌ترین بناهای معماری اسلامی افزایش یافت. در مساجد، نور روزانه علاوه بر جنبه عملکردی، عرفانی و نشانه حضور خدا تلقی می‌شود که فروتنی را در مقابل او برمی‌انگیزد.
نور یک عامل فعال در معرفی فضا است. “لوکوربوزیه” درباره نور و سایه می‌گوید: که معماری بازی هنری دقیق و خیره‌کننده‌ای از وسایل ساخته‌شده در نور است. خورشید به‌عنوان اساسی‌ترین و برجسته‌ترین منبع نور در محل زندگی انسان در مرکز توجه قرار دارد و از ابتدا تا به امروز به زندگی انسان شادابی می‌بخشد.
پنجره‌های ارسی شاهکار پنجره‌های سنتی
نور طبیعی خورشید مهم‌ترین منبع روشنایی است. شواهد مبتنی بر وجود خورشید یک ضرورت بیولوژیکی است، مادامی‌که نور خورشید در کارهای عادی اختلال ایجاد نکند، از حضور آن در ساختمان استقبال می‌شود. چرخش زمین به دور خورشید تغییرات نوری شدیدی ایجاد می‌کند که مقدار آن را می‌توان با انواع سایبان‌ها و پرده‌ها اصلاح کرد. یک مکان مسکونی ممکن است دارای پنجره‌های بلند، کوتاه، عریض یا نورگیر باشد.
درگذشته مردم ایران از پنجره‌های سنتی به روشی زیبا و کارآمد استفاده می‌کردند. پنجره‌های ارسی از شاهکارهای پنجره‌های سنتی هستند. این پنجره‌ها منظره را از بیرون به داخل و بالعکس منتقل می‌کند و زیبایی خاصی به فضای داخلی می‌بخشد. عملکرد سطح مشبک پنجره‌های ارسی تأمین‌کننده نور فضای داخلی هستند و همچنین شدت و گرمای نور خورشید را کاهش می‌دهند. شیشه‌های رنگی پنجره ارسی باعث ایجاد نورهای رنگی می‌شوند که می‌تواند حشرات آزاردهنده را دفع کند.
شکل پنجره در دوران قبل از میلاد به چه صورت بوده است؟
معماری خانه‌ها در شهر سوخته در هزاره سوم و دوم قبل از میلاد به‌صورت دیوارهای تا زیر سقف و فاقد پنجره است و هر اتاق توسط در به بیرون راه دارد. در دوران عیلام نزدیک به سال‌های ۱۳۰۰ و ۱۴۰۰ قبل از میلاد نیز نمونه‌ای از پنجره شیشه‌ای به‌دست‌آمده که شامل؛ لوله‌های استوانه‌ای شیشه که در کنار یکدیگر در یک قاب گرفتند.
یکی از قدیمی‌ترین شواهد درب و پنجره در معماری ایران را می‌توان در سنگرهای ماده در معابر شاهین شاروکین یافت. در ادیان مختلف، اشتیاق به سوی نور برای پرستش خدا وجود داشت و هنوز هم وجود دارد.
مزایای استفاده از پنجره در معماری ایرانی
پنجره نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری ساختمان در معماری ایرانی به‌ویژه بناهای سنتی دارد. توجه به ویژگی‌های فرهنگی ازنظر ارتباط تصویری و احساسی بین داخل و خارج ساختمان بسیار اهمیت دارد. پنجره با توجه به نسبت اتاق، اهمیت و موقعیت قرارگیری آن در کل ساختمان طراحی و نصب می‌شود، همچنین در و پنجره‌ها در ترکیب حجم و مساحت معماری تأثیر بسزایی دارند.
استفاده از پنجره در ساختمان باعث ورود جریان هوای تازه به داخل ساختمان، روشنایی و دیدن مناظر خارج از خانه می‌شود. در مناطقی که نور آفتاب شدید است، پنجره باید از ورود تمام نور جلوگیری کند که معمولاً پنجره‌های مشبک باعث ایجاد تعادل بین نور خارج و داخل می‌شوند. پنجره‌های توری نور شدید را تنظیم می‌کنند و هنگامی‌که نورتابیده شده شدید نیست، تمام آن را به داخل اتاق وارد می‌کند.
اهمیت پنجره در معماری مساجد
پنجره در معماری اسلامی به‌ویژه معماری مساجد که اولین جایگاه تجلی هنر اسلامی و ایرانی است جایگاه مهمی دارد. معماران نه‌تنها از جنبه مادی نور بلکه از نماد اعتقادی آن برای ساخت مسجد که به‌عنوان نماد معماری مذهبی قلمداد می‌شود استفاده می‌کنند؛ بنابراین، برای استقرار فضای مقدس در مساجد از ابزارها و رویکردهایی استفاده‌شده است که بازتاب نور و تغییر مسیر را بهتر نشان می‌دهد.
در معماری ساختمان‌های کوچک و بزرگ، نور یک عامل مهم در معماری و ساخت‌وساز ساختمان‌ها و حتی شهر تأثیرگذار است. در معماری سنتی ایران، معماری معاصر، معماری مدرن و بسیاری از سبک‌های معماری همیشه اجزای سبک به‌عنوان یک عامل اساسی در کنار سایر ویژگی‌های ساختمان و حتی در دوره رنسانس و به بعد در ساختمان‌های مهم مانند کلیسای چارتر، اروپا به سبک گوتیک پیشرفته در نظر گرفته می‌شود نور به‌عنوان تنها عامل مهمی که ساختمان را توصیف می‌کند معرفی می‌شود.
فواید پنجره‌های مشبک نسبت به پنجره‌های معمولی
پنجره‌های مشبک در ساختمان شدت نور را جذب می‌کنند و انحراف نور به دلیل برخورد با حاشیه‌های طراحی‌شده شبکه مشبک، نور را پخش و به یکنواختی و توزیع نور کمک می‌کند. این نوع پنجره‌ها باعث می‌شوند نور خورشید به میزان کافی به اتاق وارد شود.
این پنجره‌ها به دلیل شبکه‌های هندسی با شیشه‌های رنگی یا ساده زیبایی چشمگیری را ایجاد می‌کنند. پنجره‌های رنگی مسجد نصیر الملک شیراز نمونه‌ی زیبایی از این پنجره‌هاست که توسط دستان هنرمند استاد محمدجعفر و استاد محمدرحیم ساخته‌شده است.
طراحی پنجره در مکان‌های عمومی در قدیم
در ساختمان‌هایی که استفاده از پنجره در دیوارها مانند بازارها و سایر ساختمان‌های عمومی امکان‌پذیر نبود، معماران دریچه‌هایی را ایجاد کردند که به آن‌ها روشندان گفته می‌شود. روشندان تهویه مناسب را به بهترین شکل امکان‌پذیر می‌کند. برخی از آن‌ها شیشه‌ای و برخی دارای زمینه چندضلعی هستند.
نورگیرهای موجود در ساختمان باغ دولت‌آباد یزد را هورنو می‌نامند، زیرا در نزدیکی نوک گنبد امکان اجرای آن مانند سایر قسمت‌ها وجود ندارد، بنابراین در اطراف نوک گنبد حفره را پر نمی‌کنند تا تهویه و نور رسانی انجام شود.
در مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان یک پنجره کوچکی که معمولاً بالای در یا در دو طرف آن برای روشنایی قرار دارد. در این مسجد هوا برای مناطق بسته به‌صورت روزان تأمین می‌شود. روزان یک اتاق کوچک است که علاوه برتامین روشنایی کارتهویه هوا را نیز به عهده دارد.
چه نکاتی را باید در انتخاب پنجره در نظر بگیریم؟
- سبک: پنجره ای که انتخاب می‌کنیم باید مطابق سبک ساختمان باشد، یعنی اگر بنا به‌صورت سنتی ساخته‌شده باشد پنجره‌ها را باید چوبی و سنتی تهیه کنیم.
- متناسب بافرهنگ شهر و منطقه
- شرایط آب و هوایی
- میزان تابش نور خورشید
- جهت وزش باد
فواید پنجره‌های بلند و قدی در معماری خانه‌های ایرانی
این آینه بسیار نورگیر و زیبا است. از این پنجره معمولاً درجاهایی با مناظر طبیعی و بسیار زیبا استفاده می‌شود.
- دارای دید وسیع به مناظر خارج
- ورود نور گسترده به فضای داخل
- ورود جریان هوای تازه به داخل ساختمان
جایگاه پنجره در معماری مدرن
پنجره‌ها نقش بسیار مهمی در طراحی معماری مدرن دارد. طراحی پنجره عمدتاً به محیط بستگی دارد. اگر خانه شما در منطقه‌ای با خانه‌های دیگر واقع‌شده است و فضای خصوصی بیشتری می‌خواهید، باید پنجره را کاملاً حرفه‌ای انتخاب کنید؛ اما اگر در جنگل ویلا دارید که از آن به‌عنوان خلوت گاه استفاده می‌کنید، ممکن است دوست داشته باشید که از پنجره‌های پانوراما استفاده کنید تا بتوانید از منظره طبیعی زیبا و آرام لذت ببرید.
شیشه یک محصول طبیعی زیبا و بسیار ظریف است. شیشه را معمولاً با چارچوب چوبی یا مواد دیگر قاب می‌گیرند. قاب پنجره از عناصر مهم در ظاهر پنجره است. اگر فضای دوستانه‌ای داشته باشید، قاب چوبی کلاسیک انتخاب خوبی است. برای ظاهری مدرن، از قاب‌هایی از جنس آلومینیوم و PVC استفاده می‌شود. آلومینیوم یک ماده پنجره محبوب برای استفاده است زیرا خانه‌های مدرن تقریباً همیشه دارای چشم‌انداز هستند. سری آلومینیوم میلگرد نیز بسیار بادوام و کم‌مصرف است. پالت رنگ بیرونی این خانه‌ها با استفاده از رنگ‌های خاکستری، سیاه و قرمز تیره هستند.
پنجره‌های افقی کشویی همیشه می‌توانند یک انتخاب عالی باشند. بسیاری از خانه‌های مدرن در مورد شکل و موقعیت پنجره‌ها فراتر از حد معمول عمل می‌کنند، به‌طور مثال پنجره‌هایی که در گوشه گوشه خانه با اشکال مختلف نصب می‌شوند یا پنجره‌هایی که شیشه‌های از کف تا سقف داشته باشد.
اهمیت پرده‌در طراحی داخلی
پوشش پنجره‌ها بسته به فضا و میزان نور طبیعی دریافتی و سلیقه افراد می‌تواند عملکردی، کاملاً تزئینی و یا تعادل بین این دو باشد. پرده‌در طراحی داخلی معمولاً برای تنظیم میزان تابش نوراست. پرده می‌تواند برخی از مشکلات نور زیاد را به حداقل برساند، اما در فضاهایی مانند آشپزخانه استفاده از پارچه مناسب نیست.
در آشپزخانه بیشتر از پنجره‌های زیرا استفاده می‌شود. در طراحی پنجره‌ها باید مسیر آفتاب را در طول یک روز در نظر گرفت. یک آشپزخانه رو به شمال می‌تواند پنجره‌های بیشتری را داشته باشد.
پرده‌های مخصوص پذیرایی بسته به سلیقه افراد متفاوت است. پرده‌های مجلسی معمولاً دارای پارچه‌های ضخیم و لوکس و قیمت بالایی هستند اما پرده‌های حریر سبک‌تر و ارزان‌تر هستند و نور خورشید را بیشتر به فضای داخلی منتقل می‌کنند.
نصب صحیح پنجره در معماری
قرارگیری پنجره برای موفقیت در طراحی پنجره و در طراحی خانه بسیار مهم است. نصب پنجره می‌تواند به سبک، عملکرد و لذت بردن از خانه یا محل کار شما کمک کند. وقتی پنجره‌ها در جای درست قرار بگیرند با سایر عناصر طراحی ترکیب‌شده و یک طراحی کلی جذاب ایجاد کنند.
نصب پنجره‌های رو به خیابان که به نمای منزل شما مربوط است از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، زیرا به جذابیت مهم خانه کمک می‌کنند. برای پنجره‌هایی که از خیابان قابل‌مشاهده هستند، فریم‌ها و محل قرارگیری آن‌ها را با سبک خانه خودسازگار کنید. هر سبک نوع خاصی ریتم پنجره دارد. این موضوع در پنجره‌هایی که رو به خیابان نیستند و افراد می‌خواهند پنجره‌های بزرگ شیشه‌ای مدرن‌تری را در آن نصب کنند اهمیت کمتری دارد.
نکات مهم در قرارگیری پنجره بیرونی
- منطقه پنجره و منطقه دیوار
- حفظ خط و تناسب
- فاصله پنجره‌ها
- نمای بیرون به داخل
حفظ خطوط عمودی و افقی در نصب پنجره
به‌طورکلی در طراحی اکثر سبک خانه‌ها، چه سنتی و چه معاصر، پنجره‌ها به‌صورت عمودی بالا و پایین نما و به‌صورت افقی در عرض نما نصب می‌شوند.
اهمیت حفظ شکل ثابت پنجره‌ها
پنجره‌های نمای یک‌خانه باید در شکل اصلی به یک‌شکل باشند. تغییر شکل پنجره‌ها برای اضافه کردن علاقه می‌تواند خوب باشد به شرطی که در این روش ازنظر اندازه و تعداد پنجره‌ها به نسبت مناسب استفاده شود.
تناسب چیست؟
نسبت رابطه یک جسم بین دو بعد است. وقتی در مورد نسبت پنجره‌ها صحبت می‌کنیم، منظور رابطه بین ارتفاع و عرض است. برای سبک‌های سنتی خانه بهتر است که از تناسب ثابت در کل طراحی استفاده شود. این نسبت را می‌توان به دهانه‌های پنجره، کرکره و غیره اعمال کرد. در سبک‌های مدرن خانه شاید حفظ این امر سبب شود که نسبت پنجره‌ها جلوه موردنظر شمارا ایجاد نکند.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!
