تفاوت فضاها در خانه‌های ایرانی سنتی و امروزی
بیایید با خانه‌های ایرانی در این مقاله بیشتر آشنا شویم. خانه‌های ایرانی بازتابی واقعی از فرهنگ، اعتقادات، مذهب، سبک زندگی و موقعیت جغرافیایی ما ایرانیان است که شاید دلیل اصلی شهرت جهانی خانه‌های قدیمی ایرانی همین موضوع باشد. درگذشته خانه‌های سنتی ایرانی وسعت بسیار زیادی را اشغال می‌کردند و دارای دو قسمت اصلی بودند که یک قسمت خصوصی برای اعضای خانواده و یک قسمت عمومی برای مهمانان را شامل می‌شد که باز هر یک از این دو قسمت شامل قسمت‌های دیگری نیز می‌گردید.
بخش‌های اصلی فضای خانه‌های سنتی
در اینجا به معرفی برخی از بخش‌های فضای خانه‌های سنتی می‌پردازیم و مقایسه‌ای با فضاهای خانه‌های ایرانی زمان حال می‌کنیم:
۱. سر در (درگاه) خانه‌های سنتی و امروزی ایرانی
درگاه اولین چیزی است که بازدیدکنندگان هنگام قدم‌زدن به خانه‌های سنتی، آن را می‌بینند. سر در دارای سکوها، دربی با نقش‌ونگار و سقفی نیم گنبدی در بالای درب است. در زمستان با مواجه با هوای سرد، درگاه‌ها اغلب به نحوی مفید هستند که از بارش جلوگیری می‌کنند و همچنین به‌عنوان یک مانع محافظتی در برابر خورشید نیز عمل می‌کردند. در بالای درب چند عبارت قرآنی و اشعار معروف فارسی با خط زیبا نوشته شده بود و همچنین سکوهای موجود در معماری خانه‌های قدیمی در دو طرف ورودی قرار داشتند. این سکوها برای رهگذران سالخورده در نظر گرفته شده بود که در طول مسیر از جایی به مکان دیگر بتوانند استراحت نمایند و از طرفی همسایه‌ها بنشینند و صحبت کنند.
تفاوت:
یکی از مهم‌ترین قسمت‌های طراحی، ورودی خانه است که طراحان به آن اهمیت می‌دهند و با طراحی درگاهی کوچک و با فرمی مستطیل شکل و سطح مقطع کوچک می‌پردازند؛ ولی دیگر فضایی برای ایجاد سکوها در دو طرف درب ورودی و یا نوشته‌ای بالای درب مثل عبارت قرآنی و اشعار فارسی به چشم نمی‌خورد و این‌ها جای خود را به باکس‌های گل و ستون‌های نمادین داده‌اند.
۲. فرهنگ نماسازی ورودی خانه‌های ایرانی
از جنبه‌های دیدنی و غیرعادی خانه‌های سنتی در ایران این است که به جز کاخ‌ها و عمارت‌ها، بیشتر خانه‌ها نمای ساده‌ای دارند که طراحی داخلی آن بستگی به میزان ثروت خانواده دارد. آن‌ها یک نمای بیرونی ساده را انتخاب می‌کردند تا اطمینان حاصل کنند که همسایگان فقیر خود را متفاوت از همسایگان ثروتمند خود نمی‌بینند. این یک نمونه زیبا از فرهنگ ایرانی است که در آن مردم احساس شفقت و نگرانی شدید نسبت به یکدیگر داشتند. این ورودی هلالی تزئینی بالای درب را فقط در نمای خانه‌های سنتی ایرانی می‌توان دید.
تفاوت:
به‌راحتی می‌توان گفت که آن فرهنگ زیبا از بین رفته است و مردم آن‌قدر که به فکر نمای خارق‌العاده و پر از اشکال هستند؛ دیگر به فکر دکوراسیون داخل خانه نیستند و حاضرند نمای بیرونی پر از زرق‌وبرق را داشته باشند؛ ولی در درون خانه خالی از زیبایی و درعین‌حال سادگی تمام زندگی کنند. امروزه برای نماسازی خانه‌های خود، رو به نماسازی‌های غربی کرده‌اند و نماهای خود را الهام گرفته از نمای غرب می‌دانند و استفاده می‌کنند و دیگر از نماهای ساده ولی شیک کمتر استفاده می‌شود.
۳. درب ورودی خانه سنتی و امروزی ایرانی چه تفاوتی دارد؟
در اکثر خانه‌های سنتی ایرانی درب‌های ورودی دوتایی و چوبی هستند. دو نوع در کوب به نام کوبه بر روی درب وجود داشت. هر یک از این کوبه صدای متفاوتی داشتند چرا که یکی از آن‌ها برای زنان با صدای سبک و دیگری برای مردان با صدای عمیق‌تر بود.
تفاوت:
جنس درب‌ها بیشتر از آهن و آلومینیوم و چوب است و از درب‌هایی با یک لنگه، بیشتر استفاده می‌کنند و آن کوبه‌های روی درب از بین رفته است و جای خود را به آیفون‌ها داده که امروزه رواج از نوع آیفون‌های تصویری است.
۴. هشتی سرپوشیده ورودی خانه ایرانی
هشتی یک فضای سرپوشیده است که به‌عنوان فضای ارتباطی بین کوچه و حیاط عمل می‌کند. در بعضی از خانه‌ها بعد از درب ورودی وارد هشتی می‌شویم. در خانه‌های سنتی، هشتی محل جداشدن ورودی اعضای خانواده و مهمانان بود. در داخل و اطراف فضای داخلی هشتی، کرسی‌ها به‌صورت فرورفتگی در دیوارها تعبیه شده بودند. خانم‌های خانواده دور هشتی می‌نشستند و دست‌فروش‌های خیابانی کالاهای خود را در فضایی نیمه‌خصوصی عرضه می‌کردند. کارکرد دیگر فضا برای مالکانی بود که نمی‌خواستند کارمندان خود را در خانه سرگرم کنند. ازاین‌رو هشتی فضای بسیار خوبی بود که بدون اینکه درب خانه به رویشان باز شود به آن‌ها راهنمایی می‌شد.
تفاوت:
در بعضی از طراحی‌های امروزی هنوز هم به این قسمت توجه خاصی دارند؛ ولی با این تفاوت که فرم هشتی از بین رفته است و فقط از فرم‌های مستطیل استفاده می‌کنند که نام این فضا را به‌عنوان پیش ورودی و یا فضای پخش گذاشته‌اند. ولی در بعضی از خانه‌ها اللخصوص آپارتمان‌ها این قضیه اصلاً رعایت نشده است و با باز شدن درب ورودی خانه دید کامل به محدوده فضای نشیمن وجود دارد.
۵. حیاط عنصر اصلی خانه‌های ایرانی
مرکز خانه سنتی ایرانی، حیاطی مستطیل شکل وجود دارد که این قسمت باتوجه‌به شرایط مختلف محلی مانند اقلیم و عوامل فرهنگی ظاهر و شکل خود را تعیین می‌کند. حداقل دو حیاط، چندین ایوان و حداقل یک حوض در خانه وجود دارد. هر حیاط ممکن است باغی را در وسط، به‌عنوان نقطه کانونی طراحی درون‌گرای خانه در خود جای دهد. خانواده‌ها عمدتاً از حیاط برای برگزاری مراسم، مجالس عروسی، عزاداری و تجمع اقوام استفاده می‌کردند. در برخی بناهای باشکوه، حیاط‌های متعددی برای کاربری‌های مختلف وجود داشت. حوض با گل‌ها و درختان هماهنگ با یکدیگر از ویژگی‌های مشترک اکثر حیاط‌ها در خانه‌های سنتی ایران است.
این ویژگی‌ها به آن، حس یک باغ کوچک را می‌دهد، جایی که کودکان ممکن است ساعت‌ها در آن بازی کنند و بقیه اعضای خانواده از میان وعده، صبحانه یا نوشیدنی‌های خوش طعم ایرانی لذت ببرند. باد ملایم، صدای آب روان، و آواز پرندگان با هم ترکیب می‌شوند و منظره‌ای لذت‌بخش و فراموش‌نشدنی خلق می‌کنند که فراموش‌کردن آن سخت است. این حوض محل شستشو بوده و ایرانیان از آن برای شستن میوه‌ها، دست‌ها و صورت خود استفاده می‌کردند.
تفاوت:
آپارتمان‌ها که دیگر، ساکنین حیاط خصوصی برای خود ندارند و از یک حیاط عمومی استفاده می‌کنند و هر واحد خانه در آپارتمان برای خود یک بالکن و یا یک تراس کوچک خصوصی دارد که باز هم در آن به‌خاطر دیدهای متفاوت به آن از محرمیت پایینی برخوردار است. اما در خانه‌های ویلایی هنوز هم از حیاط سازی‌هایی با گل و درخت و حوض آب استفاده می‌شود و در بعضی موارد با گذاشتن درب‌های نرده‌ای برای ورودی که باعث دید از بیرون به داخل حیاط شده و آن محرمیت حیاط را از بین می‌برد.
۶. حیاط‌های فرورفته در خانه‌های ایرانی
در وسط حیاط اصلی یا مرکزی، مردم باغ‌هایی در زیرسطح حیاط و یک طبقه در زمین می‌ساختند. با این کار مصالح موردنیاز برای ساخت‌وساز را حذف کردند. همچنین دسترسی به آب قنات را آسان‌تر می‌کرد. در ساختمان‌های قدیمی که در اقلیم‌های خشک و کویری قرار دارند، حیاط فرورفته کاملاً نمایان است. خانه‌های تاریخی کاشان و نایین همگی حیاط فرورفته دارند.
تفاوت:
امروزه هم از این نوع حیاط‌ها خیلی زیاد استفاده می‌شود اما با این تفاوت که فضای آن‌ها کوچک است و بیشتر به‌خاطر تأمین نور کافی برای اتاق‌های زیرین استفاده می‌گردد و نام این فضاها را گودال باغچه گذاشته‌اند.
۷. تالارها و فضاهای نشیمن و پذیرایی
تالار در معماری خانه‌های ایرانی اغلب فضایی با تزئینات بسیار زیبا بود. استادان تالار را با گچ‌بری، آینه‌کاری، نقاشی روی گچ و نقاشی روی چوب تزئین کردند. این اتاق‌ها با ارسی‌های ۵ دری یا ۷ دری رو به حیاط بودند و برای پذیرایی از مهمانان طراحی شده بودند.
تفاوت:
برای تزیین فضاهای نشیمن، دیگر از آینه‌کاری‌ها و یا نقاشی روی گچ به‌ندرت استفاده می‌شود و جای خود را به دکورهای دیگر از قبیل کاغذ دیواری، پتینه کاری، آجرنما و یا چوب داده است و از تعداد زیاد درب برای یک فضای نشیمن استفاده نمی‌شود و فقط از پنجره‌هایی با عرض بزرگ و ارتفاع ساختمان و بدون محافظ استفاده می‌گردد تا دید به فضای بیرونی یعنی حیاط را به طور کامل حفظ کند. حتی فضای پذیرایی و فضای نشیمن هم در خانه‌های امروزی باهم ادغام شده‌اند و در کل به یک نام هال و پذیرایی تغییر کرده است.
۸. ایوان عنصر دوره اشکانیان در خانه‌ها
در قسمت بیرونی ساختمان‌ها قسمتی وجود دارد که معمولاً بالاتر از محوطه اطراف قرار دارد. استفاده از این عنصر به دوران اشکانیان برمی‌گردد. در طول تاریخ شکل‌های مختلفی به خود گرفته است و نقش محل سکونت مردم در خانه را ایفا کرده است. معماران از سه طرف ایوان را به ساختمان و از طرف دیگر به حیاط باز می‌کردند.
تفاوت:
از ایوان به‌ندرت استفاده می‌شود و استفاده آن فقط به‌عنوان ایوان ورودی ساختمان و یا ایوان ورودی به حیاط می‌باشد که فقط عنصری برای تزیین است.
۹. آشپزخانه در معماری خانه‌های ایرانی
آشپزخانه در معماری خانه‌های قدیمی ایرانی معمولاً مربع یا مستطیل بود. نزدیک آب‌انبار و چاه آب قرار داشت. در گذشته آشپزخانه جای آشپزی، انبار چوب و تنور نان بود. علاوه بر این یک طاقچه برای ظروف پخت‌وپز و غذا در داخل دیوار وجود داشت.
تفاوت:
هنوز هم فرم بیشتر آشپزخانه از فرم مربع و مستطیل است و جای پخت‌وپز و شستشو در خانه‌های امروزی به یک فضای کوچک‌تر داده شده که نزدیک آشپزخانه اصلی است و به آن فضا، آشپزخانه کثیف گفته می‌شود.
۱۰. بادگیر عنصر اصلی معماری کویر ایران
بادگیر یکی از مهم‌ترین عناصر معماری کویر ایران است. در معماری سنتی همان نقش تهویه مدرن را ایفا می‌کند. بادگیرها توسط معماران ایرانی بر پشت‌بام خانه‌ها و آب‌انبارها به طرز استادانه‌ای ساخته شده اند. بادگیرها به‌صورت مستطیلی کوتاه و بلند هستند. علاوه بر این، در دیوارهای آن‌ها منافذی وجود دارد که جنس آن از خشت یا ترکیبی از خشت و چوب ساخته شده‌اند. سال‌هاست که بادگیرها یکی از مهم‌ترین عناصر ساختمانی در مناطق گرم و خشک ایران بوده‌اند.
تفاوت:
با تکنولوژی‌های فراوان در سیستم گرمایش و سرمایش دیگر از بادگیر به‌عنوان یک سیستم تهویه استفاده نمی‌شود و فقط در بعضی موارد از بادگیرهای تزیین برای نما ساختمان خود استفاده می‌کنند.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!
