جایگاه آب در معماری بر هیچ یک از معماران و مهندسان پوشیده نیست. از استخرهای سرپوشیده گرفته تا آبنماهای آرام بیرونی، آبشارهای سر به فلک کشیده و دریاچه های بزرگ با ابعاد بسیار زیاد، معماری در طول قرون متمادی به شیوههای بی وقفه و نوآورانهای با آب درگیر بوده است. گاهی اوقات در خدمت اهداف زیبایی شناختی است، اما دقیقاً مانند مراکز فعالیت یا ارتقا پایداری، ویژگیهای آب نیز میتوانند اشکال مختلف بی شماری داشته و اهداف مختلفی را داشته باشند.
آب در مقایسه با زیبایی و شیوه فیزیکی یکی از عناصر مهم در چشمانداز است و اهمیت خاص خود را در تعریف فضا دارد. این عنصر که یکی از مهمترین عناصر چهارگانه میباشد، نقش مهمی در زمینههای مختلف مانند طراحی، گردشگری، روانشناسی محیط زیست و غیره ایفا میکند. همچنین میتواند الگوی تعیین کنندهای در سطح برنامهریزی شهری باشد. به علت قرار گرفتن کشور ایران در یک منطقه خشک، سبب توجه ایرانیان به آب و وارد کردن این عنصر به معماری اسلامی و ایرانی شده است.
چرا آب در میان معماران از اهمیت ویژهای برخوردار است؟
در آب ارتباط عمیقی وجود دارد که انسان با آن ارتباط دارد. از نظر بصری، احساس و صدا انواع بسیاری از احساسات را در ما جرقه میزند و بنابراین یکی از عناصر مهم برای برنامهریزان، معماران و طراحان است که دوست دارند در محیط از آن استفاده کنند.
معماران قبل از هر چیز به ویژگیهای آب نزدیک میشوند، زیرا میتوانند جاذبههای قدرتمند مکانسازی در یک پروژه را نشان دهند. این افزودن مایع باعث ایجاد هنر عمومی جذاب و هیجانی شده که ما را به وجد میآورد و حتی باعث تعجب ما میشود. آب انرژی زیادی را به همراه دارد. با پویایی زیادی حرکت میکند، و همچنین عملکردی را به عنوان یک منطقه متقابل انجام میدهد که در اطراف بسیاری از اتصالات یک طبیعت و آب وجود دارد.
در باغها، پاسیوها و محیطهای مختلف استخرها، چشمهها همزمان عناصر زیبایی و درمانی بودند. از یک طرف آنها درختان، سنگها، مجسمهها و آسمان را منعکس میکنند، از طرف دیگر تصفیه و یونیزاسیون هوا را در تابستانهای گرم تضمین میکنند.
نقش و جایگاه آب در معماری
آب نقش مهمی در شکلگیری زیستگاههای مختلف داشته. جایگاه آب در زندگی انسان تا حدودی هنری بوده و چیزی فراتر از ساختمانسازی است. آب، ماهیت تغییرناپذیری داشته و در هر زمینهای وجود داشته باشد، منعکسکننده برداشت طراحان و سازندگان از طبیعت و عناصر موجود در آن است.
قبل از ظهور اسلام، معماری در کنار آن و در دامن طبیعت خود را حاضر مینماید، به گونهای که نقش آن بیشتر تجردی و تنها است. برای مثال بیشتر معابد، آتشکدهها و نیایشگاهها در کنار آب شکل گرفتند. آب تا حد زیادی دارای نقش معنوی در معماری است که جایگاه خود را به خوبی حفظ میکند.
آب از بسیاری جهات در معماری، در مقیاسها و اشکال مختلف از مقیاس کوچک تا مقیاس شهری آشکار میشود. این امر ممکن است سطوح آب مصنوعی یا طبیعی باشند که ممکن است اهداف معماری را نیز منتقل کنند.
نه تنها محیط ساخته شده توسط آب شکل میگیرد، بلکه فناوری ساخت و ساز نیز شکل میگیرد، مصالح ساختمانی ساخته شده با فناوری آب میتواند به عنوان مصالح ساختمانی عمل کند. در محیط ساخته شده آب میتواند عملکردهای مختلفی را انجام دهد، چه از نظر کشاورزی، تجاری، نظامی، پزشکی، مهندسی، تزئینی، معنوی یا حتی یک منبع انرژی.
از نظر معماری، میتواند در بسیاری از مکانهای ساختمان، به طور مستقیم یا غیرمستقیم ظاهر شود. به طور مستقیم، به عنوان مثال، در نمای به اصطلاح جلبک، روی دیوارهای سبز و غیر مستقیم از طریق هنرهای مختلف کاربردی مانند سطوح آب سازگار یا روکش نمای جنبشی. رابطه غیرمستقیم بین معماری و آب به خوبی توسط معماری سیال نشان داده میشود، جایی که آب به عنوان یک اصل طراحی فضایی شکل میگیرد، البته از نظر فیزیکی وجود ندارد.
منظور از معماری آب چیست؟
هنر و تکنیک تصور، طراحی و ایجاد محصولات ساختمانی که با هم ارتباط دارند، اما بیش از هر چیز به عنصر آب احترام میگذارند. معماری آب، از طریق یک سری تکنیکها، به صرفه جویی، بازیابی، توانبخشی، احیا و پویایی منابع میپردازد. استفاده از این تکنیکها برای مطالعه فرمها و استفاده از مواد سازگار با محیط زیست بسیار کارآمد است.
نحوه استفاده از این دانش در سطح ساختمان
تکنیکهای پایدار چرخه آب را میتوان در سطح ساختمان نیز استفاده کرد با استفاده از سیستمهای صرفه جویی در مصرف آب (شیرهای با سیستم اکوتاپ، برافروختگی آب کاهش یافته، انرژی دهندههای آب لولهکشی)، سیستمهای بازیابی آب باران، سیستمهای تخلیه بیولوژیکی جریان زیر سطحی، رودخانهها یا آبراههها و فوارههای پویا.
آب پیام آور پاکی در معماری باستان
در ایران باستان آب، به عنوان یک پیامآور پاکی و روشنایی به حساب میآمد که دارای جایگاه ویژهای بود. علت این امر میتوانست این باشد که ایران یک کشور کم آب بود و به همین دلیل آب این چنین جایگاه ارشمندی یافته است.
این ارزش و جایگاه در ارتباط با مکانهای مختلفی همچون باغ یا پارک بیشتر به چشم میآید، زیرا آب یکی از زیباترین عناصر و زمینههای دید بوده و منجر به زیبایی هر چه بیشتر فضای سبز نیز میشود. علاوه بر آن حضور آب در این مکانها برای آبیاری درختان، پاکیزگی محل و استفاده در سرویس بهداشتی نیز ضروری است.
از مهمترین عناصری که منجر به حیات و زیبایی باغهای ایرانی میشد، آب جاری است که در جویبارها و جویها به حرکت درآمده و هوای اطراف خود را دلپذیر میکند. آب نما که یکی از ضروریترین عناصر ایجاد باغ به حساب میآمد، عموما در مقابل عمارت باغ ساخته میشد.
جایگاه آب در معماری اسلامی
در دوران اسلامی، آب در معماری جایگاه کابردی پیدا میکند. معماران در این زمان، به صورت کاملا آگاهانه تلاش کردند تا به طبیعت نظم بخشند. در دوران قبل از اسلام، معماری به سمت آب حرکت میکرد و در کنار آن آرام میگرفت، اما در دوران بعد از اسلام، معماران با تلاشهای خود سعی کردند تا آب را به درون معماری بیاورند. مرکزیت آب در معماری به طور کلی در دوران ساسانی از آتشکده آذر گشنسب و معبد آناهیتا بیشابور آغاز شده است.
به طور کلی آب چنان در معماری و ساخت بناها وارد شده که نمیتوان آن را از فرم ساخته شده جدا کرد. آب در مساجد علاوه بر نقش تطهیر، یک جنبه نمادین نیز دارد. آب سمبلی از مرگ و زندگی بوده و در حقیقت پلی بین دنیای آخرت و زمینی است که این امر سبب پاکی و قداست آب میشود.
در مساجد آب به صورتهای زیر نمایان میشود:
- فواره آب نما
- حوض پیشخان
- سنگ آبه ورودی
- آب نمای مرکزی میانسرا
- پایاب
آب و انعکاس سطح آب ساکن
آب در صورت انعکاس نور همچون آینه عمل کرده و پدیدههای اطراف خود را با چرخش ۱۸۰ درجه به نمایش میگذارد. انعکاس پوشش گیاهی در آب و تابش نور خورشید به گیاهان موجود در آب منجر به ایجاد تصاویر زیبا میشود. آب همچنین منعکس کننده امواج نور موجود در فضا است.
طراحی آب در سبکهای مختلف
آب در سبکهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد و باعث جذابیت بیشتر آن سبک میشود. حضور آب در بیشتر فضاها و سبکها قابل مشاهده است و میتوان گفت آب یک جزء جداییناپذیر از معماری به حساب میآید. آب به اشکال مختلف میتواند در معماری ظاهر شود.
آبانبار:
به علت خشکی آب و هوای ایران و عدم ریزش باران کافی، سبب شده تا مکانهایی برای ذخیره آب ساخته شود که آبانبارها با این هدف ساخته شدهاند.
آبنما:
حوضهای کم عمق که در آن چراغهای متعدد رنگی تعبیه شده است. شکل و فرم آبنماها بسیار متنوع است که برحسب منطقه و محل مورد استفاده تعیین میشود. در اطراف این حوضهای کوچک نیز میتوان از جعبههای گل استفاده نمود.
استخر:
استخر عموما در باغهای خصوصی ساخته میشود. استخرهایی که در باغها و پارکهای عمومی ساخته میشوند نقش آبنما دارند. در ساخت استخر میتوان با تزئینات نوری و تولید امواج زیبایی بیشتری خلق کرد.
فواره:
حضور فواره در محیط، علاوه بر زیبایی، رطوبت هوا را نیز افزایش میدهد. فوارهها به نوبه خود مصرف کننده آب نیستند بلکه پمپ شناور، آب را در آن به گردش در میآورد. انواع فواره در دستههای زیر طبقهبندی میشود:
- فواره پرتابی
- فواره جهنده
- فواره ریزشی
آثار مختلف ساخته شده با معماری آب
۱. معبد آناهیتا شهر کنگاور
آناهیتا در مفهوم پاک و دور از آلودگی میباشد که نمادی از پاکی، دوستی و عشق است. این بنا در تپهای با ارتفاع ۳۲ متر در ابعاد، ۲۰۹ متر در ۲۲۴ متر ساخته شده است. از این معبد گذرهایی برای عبور آب نیز ساخته شده است.
۲. ساختمان گرمابه (حمام حمومی)
گرمابه یک ساختمان عمومی و همگانی است که با استفاده از یک درگاه به بیرون راه دارد. علت داشتن یک خروجی در گرمابه، به این علت است که هوای درون آن برای مدت طولانی گرم بماند.
گرمابه از سه قسمت کلی تشکیل شده است که شامل موارد زیر است:
- گرمخان
- بینه (رختکن)
- میاندر
۳. طراحی حوضخانه با استفاده از معماری آب
حوضخانه نوعی فضای معماری است که در تابستان بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. حوضخانه در وسط ساختمان قرار گرفته و به عنوان یک اقامتگاه تابستانی در فضای باز خانه و باغ مورد استفاده قرار میگیرد. طراحی این فضا پیوند معماری و طبیعت را به وسیله آب نشان میدهد.
۴. پل و ارتباط آن با معماری آب
ساخت پل نیز به گونهای میتواند سبب ارتباط آب و معماری شود. پل مسیری برای رفت و آمد از روی آب میباشد که انعکاس خودروها و افراد در آب زیبایی آن را دو چندان میکند.
۵. باغ موزه آب قلهک
باغ موزه آب، به طور عمومی تاثیر آب در زندگی انسان را به خوبی به نمایش میگذارد. این بنا شامل یک باغ و یک ساختمان آکواریومی است که آب در قالب آبنما در این باغ ظاهر میشود.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!