آشنایی با سبک باروک در معماری

معرفی معماری باروک (سبک باروک)

دوره ی رنسانس بی هیچ گسستی در سبک ها تا قرن هفدهم و هجدهم ادامه یافت. هنر دوره اخیر را باروک نام نهاده اند. منشاء این واژه به طور دقيق مشخص نیست، احتمال دارد که از واژه پرتغالی «باروگو» به معنی مروارید نامنظم مشتق شده باشد. بدون شک این اصطلاح در آغاز به ویژه درباره معماری رنسانس با یک معنی تحقیر آمیز به کاربرده می شد.

نظر منتقدان سده نوزدهم به سبک کلاسیک، معماری بدون ساختار، دارای تزیینات زیاد نمایشی و عجیب و غریب اطلاق کردند، ولی استفاده از اصطلاح «باروک» به عنوان واژه ای تحقیر آمیز از رواج افتاد و از مدت ها پیش به فنی مشترک برای هنر دوره ای تبدیل شد. زمان ساخت آن تقریباً از اوایل قرن ۱۷ تا اواسط قرن ۱۸ است.

پیشینه تاریخی در معماری باروک

برای بررسی پیشینه تاریخی و پیدایش سبک معماری باروک نیاز به یک بحث مفصل است، لیکن برای روشن شدن این موضوع عوامل و مقدمات آن را باید بررسی کنیم. قاره اروپا از اواسط قرن شانزدهم به مدت یک سال به طور مداوم در جنگ بود، چنان که پروتستان ها و کاتولیک ها برای عقایدشان، ملت هاہرای استقلال و طبقات کاسب و بازرگان برای آزادی خود می جنگیدند.

کلیسای رومی به وسيله نهضت پروتستان ها متلاطم شده بود. یک سخت گیری مبارزه طلبانه، با الهام از اسپانیا بر ضد اصلاحاتی که برای عقب راندن موج پروتستان گرایی، طراحی شده بود، صفوف خود را پالوده کرد. حدود سال ۱۶۲۵ میلادی اصلاح سستیزان، مبلمان دل که پروتستان گرایی اگر هم شکست نخورده باشد، قابل کنترل است و روش های هنری و معماری با میز را کنار گذاشتند و به تبلیغات فریبنده روی آوردند. سبک، که برای تامین نیازهای این «روح جدید خود عفو کرده» پدید آمد.

این مدل مو و با «باروک» به فرم های گوناگون هر منطقه از اروپا را در نورید. باروک عمدتاََ در کشورهای لاتین گسترش یافت، ولی دامنه اش به اروپای شرقی کشیده و به طور عمده در مستعمرات اسپانیا و پرتغال در جنوب آمریکا ریشه دواند، جایی که شکل به هم آمیخته و با اهمیتی از هنر باروک سر برآورد.

مفهوم سبک باروک در معماری

به طوری که اشاره شد، باروک مشتق از کلمه، پرتغالی باروکو است. باروک نوعی هنر است، که در آن قواعد تناسب رعایت نمی شود و همه چیز بنابه حواس هنرمند به نمایش گذاشته می شود. باروک یک تداوم فرهنگی بوده که در سراسر تاریخ هنر بارها تکرار شده است. به عقیده ژاکوب بورکهارت: معماری باروک به همان زبان رنسانس سخن می گوید، منتهی به لهجه بربرها.

ول تایپه می نویسد: «یک شکل هنری شریف با شالوده شهری، رهاورد جوامع اربابان زمین دار، برخلاف هنر کلاسیک که پیوسته به بورژوازی است.» واژه ها و اصطلاحاتی که به هنر باروک مربوط می شوند، عبارتند از؛ سرزندگی، تجمل، شکل های اغراق شده، پرهیز از خطوط مستقیم، شکل های کشف شده، تحرک اعضای بدن، سخن سرایی شکل های آزاد، شکل های پرواز کننده، فضا در حالت انفجار، نامتوازن، بی قرینه گی، پویایی مورب، تأثیرات ژرف نما، زودگذری، واقع نمایی، چشم فریبی، هنر جنبش، هنر زیاده روی است.

باروک بیش از هر چیز هنری، دیداری است. باروک چیز پیچیده ای است که پیچدگی اش به غنای آن می افزاید. باروک هنر جنبش ضد تجدد دینی است. هنرمندان در دوره باروک با احساس خود حرکت می کردند و احساس را مقدم بر عقل میدانستند. معماری: بسیاری بر این عقیده اند که معماری باروک از ایتالیا آغاز شد و بخش بزرگی از اروپا را زیر پوشش و گستره خود در آورد. از ویژگی های معماری و هنرهای دیگر حفظ تعادل و وحدت آفرینی در میان عناصری متراکم و گوناگون است. معماری باروک ۴۳۷ معماری باروک با مایه گرفتن از انسان گرایی، بساط «شیوه گری» را برچید و همان در مقابله با خود با ضوابط کلاسیک حق اولویت را از عقل برد و به احساس سپرد.

معماری باروک ماهیت اصلی آفریده ها

در معماری باروک ماهیت اصلی آفریده ها عبارتند از؛ ایجاد هماهنگی و هنجار در میان عناصر و مضامین گوناگون و در هم آمیخته، طرحی فراخ و در مقیاس بزرگ در فضای شکوهمند و از طرفی هدف اصلی باروک تعبیه فضایی کلی در مرکز، منظم کردن فضاهای فرعی و نمای ورودی و اصلی بنا را و سرانجام به خدمت گرفتن عناصر اصلی پیکرتراشی، نقاشی و سایر هنرهای تزیینی برای ایجاد اثری کامل است.

معماری باروک دارای صلابت ساختمانی و ابهتی خاصی بود، که بعدها شیوۀ «روکوکو» از آن کاست و بر خاصیت سبکی، ریزنقشی، شادی انگیزی و زینت تزئینی سطحی می افزود و عدم تقارن در تزیینات را پیشه کرد. نخستین اثر معماری این دوره، کلیسای ایل جزو بود، که مربوط به فرقه تازه تأسیس یسوعیان می شد.

این کلیسا را معمار آن دوره «جاکوموداونييولا» طراحی و اجرا کرد. وی نقشه همکف کلیسا را تهیه کرد و معمار دیگری به نام «جاکومودادلاپورتا» مسئولیت تکمیل نمای آن را برعهده گرفت. نمای این کلیسا به عنوان مدلی برای نمای کلیساهای باروک مردمی تا دو قرن قابل توجه بود. این شیوه کار در آمریکای لاتین تکرار می شود.

شاهکارهای معماری جذاب باروک

یکی از شاهکارهای معماری باروک، کلیسای سن پیترو در روم است، که در این دوره تکمیل گردید. پلان متراکم در مراکز آن چنان که میکلانژ و برامانت، طراحی کرده بودند پذیرفته نشد. لذا طرح بازسازی آن به فردی به نام «کارلومادرنو» داده شد و او بلوک را به صحن افزود و نقشه را از تقارن نقطه ای به تقارن محوری تبدیل کرد، ولی طرح او با مرگش تکمیل نشد. سپس «جووانی برنینی» به عنوان هنرمند بزرگ عصر باروک طراحی میدان عظیم مقابل کلیسای سن پیترو را به عهده گرفت. کلیسا را با دوبال ذوزنقه ای همگرا به میدان بیضی شکل روبه روی کلیسا متصل کرد. در زیر گنبد این بنا، خیمه مقدس را که دارای ستون های مارپیچی است تعبیه کرد. لازم به ذکر است که بنای فوق الذکر در دوره رنسانس ساخته شده بود، ولی در این زمان تکمیل شد.

پلکان راهنما اثر مهم برنینی

یکی از آثار برنینی طراحی پلکان راهنماست که در مجموعه واتیکان قرار دارد. این پلکان طرح خاصی دارد به طوری که وقتی از طرف پایین پله به طرف بالا حرکت کنیم، از فاصله های دیواره های جانبی و ستون ها به صورت همگرا کم می شود و با قرار دادن نورگیری در انتهای پاگرد، حالت روحانی خاصی از عروج و از پایین به بالا و به سوی نور تداعی می شود.

کلیسای سان ایوو به سبک باروک

کلیسای سان ایوو، یکی از بناهای معماری باروک ایتالیا است، که توسط برومینی در شهر رم ساخته شد. برومینی به شیوه خاص خود، در نمای بیرونی این نماز خانه نیز شکل های مقعر را در برابر شکل های محدب به کار می گیرد. برفراز انحنای درونی نمای کلیسا، که طرحش با طاق بندی های قدیمی دورتادور حیاط منطبق شده است. ساختمان محدب و استوانه ای شکلی طراحی شده، که اجزای پایینی گنبد بر آن تکیه دارند. این نقشه متراکم در مرکز به شکل یک ستاره شش پر است، که اضلاع آن انحنا پیدا کرده است.

کلیسای سان کارلو آله کواترو فونتانه

دیگر از کلیساهای معروف این دوره در ایتالیا کلیسای سان کارلو آله کواترو فونتانه بوده که به وسيله فرانچسکو برومینی در سال ۱۶۶۵ میلادی ساخته شده است. وی تمام نمای این بنا را به صورت حرکت مارپیچی به جلو و عقب می برد، این بنا دارای دو نما است که نمای دوم، دهانه یا بلوک باریکی مزین به یک برج کوچک، از نمای اصلی فاصله می گیرد و به تبعیت از انحنای خیابان به یک تقاطع منتهی می شود.

داخل کلیسای مزبور اقتباس از کلیساای با نقشه متمرکز است و پلان آن کاخ «کارینیانو» نیز یکی از بناهای باروک ایتالیا بوده، که توسط «گوارینو گوارینی» طراحی شده است. این ساختمان به خاطر ویژگی نمای آن و با یک انحنا به بیرون نمای راست را شکسته در نوع خود قابل توجه بوده و از طرفی بردن بخش ورودی و بخشی که در نما بیرون آمده گنبدی شده است.

کاخ کارینیانو در ایتالیا به سبک باروک

کاخ کارینیانو نیز یکی از بناهای باروک ایتالیاست، که توسط «گوارینو گوارینی» طراحی شده است. این ساختمان به خاطر ویژگی نمای آن و با یک انحنابه بیرون، نمای راست را شکسته در نوع خود قابل توجه است و از طرفی بردن بخش ورودی و همان بخش که در نما بیرون آمده گنبدی شده است. برنینی کلیسا «سنت آندریال کوئیرینال» شهر رم در سال ۱۶۵۸ ساخته شد. عناصرگوناگون کلاسیک پلان تقسیم بندی نشده، بلکه با آن ها هم ترکیب شده است و بنایی تندیس وار و در عین حال وسیع را نمایش می دهد.

این بنای منحنی ظریف و عناصر هماهنگ آن موجی از نشاط را در تماشاچی به وجود می آورد. نمونه ای از خانه های اشرافی که در روستاهای این دوره ساخته شده کاملاََ جمع و جور و مرکب از اتاق هایی برای تفریح، میهمانی، سرداب ها، انبارهای فوقانی است. بناهای خارج از خانه به منظور تامین عملکردهای کشاورزی در مزارع ساخته شد. ویلای بادثر اثر پالادیو که کار را با تفریح و لذت آمیخت.

درباره باروک ایتالیا باید گفت این سبک باروک، نمایانگر یک آرمان مذهبی و سیاسی است. نماینده این معماری، گنبد کلیسای سن پیترو در رم است. این گنبد با پیچ و تاب تمثیلی گسترده ای که به وسیله برنینی با پیروی از سلیقه معمارش میکلانژ و با تصور هنری خود او از ستون بندی های جانبی میدان سان پیترو ساخته شد. قرار بود که تجسمی باشد، از ماهیت کلیسایی، تصویری از سروری مسیحیت و گنبد فلک که از لحاظ آرمانی تمساحان را در بر می گیرد. در طرح بندی برنینی دو جبهه این ستون بندی شبیه به بازوان انسان هستند که سرش خود گنبد است.