معماری رومانسک چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
رومانسک (Romanesque) (رومی‌وار) واژه‌ای است که ریشه در زبان فرانسه دارد و عمدتاً به هنر و معماری رایج در سده یازدهم و دوازدهم میلادی در سراسر اروپا اطلاق می‌شود. این دوران بدان سبب رمانسک یا رومانسک نام‌گذاری شد که طی آن بازگشتی به فرم‌های رومی در معماری و هنر پدیدار گردید.
این سبک در کشورهای تحت سلطه امپراطوری روم غرب (کشور ایتالیا) شکل گرفت که در واقع به لحاظ زمانی به‌موازات سبک بیزانس در امپراطوری روم شرقی است.
نخستین انگیزه‌ی معماری رومانسک از ساخت کلیسا و صومعه نشات می‌گیرد. مسئله‌ی بنیادی معماران رومانسک فرانسوی ساختن بناهایی بود که فضای کافی برای گردهمایی‌ها و حرکت بازدیدکنندگان داشته باشد و مسئله‌ی ضد آتش بودن بنا بیش از هر مسئله‌ی دیگری برای آن‌ها مهم بود.
در این دوره شکل ظاهری کلیساها که همان فرم باسیلیکایی صدر مسیحیت بود حفظ شد؛ ولی کلیت آن تغییراتی یافت؛ به‌طوری که حجم نهایی کلیساهای این دوره را می‌توان در یک بلوک با گروهی از احجام هندسی بزرگ ساده و قابل‌تعریف خلاصه کرد. در فضای داخلی نیز طاق آهنگ عظمت و شکوه خاصی به کلیسا می‌بخشید. این تمهیدات سازه‌ای باعث شد که دید ناظر در سراسر شبستان به سمت محراب معطوف شود.
ویژگی‌های خاص هنر و معماری رومانسک
ویژگی عمده معماری رومانسک، بازگشت به قوس‌های نیم‌دایره در سازه سقف‌ها و روی بازشوها و به‌کارگیری جرزهای سنگین با مصالح بنایی بوده است که به همین سبب آن رومی‌وار می‌گویند.
الف) استفاده از جرزهای سنگین و پیدایش طاق‌های متقاطع چهاربخشی به‌وسیله کمان‌ها (ترکی‌ها) در راهروها
ب) بهره‌گیری از بالکن داخلی به‌منظور افزایش فضای داخلی و نیز عناصری سازه‌ای برای کنترل پیشرانه‌ها و هدایت نور طبیعی
پ) استفاده از پلان مستطیل شکل باسیلیکانی (پلان محورگرا و طولی)
ت) در معماری رومانسک نکته قابل‌توجه، جایگاه ویژه معنوی و مذهبی کلیساها و نیز عملکردهای این بنا برای سخنرانی و محل تجمع و تصمیم‌گیری‌هاست.
ویژگی کلیساهای معماری رومانسک
کلیساهای این دوره بزرگ‌تر از کلیساهای قرون‌وسطی اجرا شده‌اند. از ستون پیکره چسبیده به دیوار و تندیس‌های (پیکره‌ها) مقدس به‌عنوان تزئینات نمای خارجی استفاده شده است. در کلیساهای رومانسک، برای مسقف کردن شبستان کلیساها، به‌جای سقف چوبی از طاق قوسی بهره گرفتند و بدنه خارجی کلیساها، برخلاف کلیساهای صدر مسیحیت، بیزانس و غیره با تزئینات معماری و پیکرتراشی تزئین شده است.
پیکره‌تراشی وابسته به این دوره مجدداً رواج یافت. ولی نقش مردان جایگزین زنان می‌شود و بیشتر در قالب نقش‌برجسته‌هایی بر روی سنگ در بخش‌هایی همچون سرستون‌ها و بالای سردرها و حاشیه قاب‌بندی‌های تزئینی جلوه‌گر می‌شود. از معروف‌ترین این پیکره‌ها می‌توان به پیکره “آرمیای نبی” اشاره کرد.
پیکره‌های این دوره برای تعریف بنا بوده و بیشتر جنبه قدیس سازی داشته‌اند تا واقع‌گرایی. مضامین نقش‌برجسته‌ها عموماً دینی و تمثال‌ها درباره روایتی از انجیل بود. تأثیر ستون پیکره‌های یونانی، در دوران رومانسک در نقش‌برجسته سردر کلیسای گیل دوگارد، نقش‌برجسته سردر کلیسای وزلی و کلیسای سن بنین دیده می‌شود.
پلان کلیساهای رومانسک به چه صورت است؟
در این دوره شکل ظاهری کلیساها، همان فرم باسیلیکایی صدر مسیحیت بود؛ ولی کلیت آن با رویکرد عناصر، مفاهیم و عملکردهای جدید، تزئینات قابل‌ملاحظه‌ای یافت.
پلان همه کلیساهای رومانسک ترکیب باسیلیکای رومی و دو باله در نزدیکی محراب است درواقع فرم صلیب رومی پلان کلیساها در این دوره تثبیت می‌گردد. ارتفاع گرفتن نقطه برخورد دو بازوی این صلیب به شکل خاصی در بناهای این دوران دیده می‌شود.
حجم نهایی کلیساهای این دوره را می‌توان در یک بلوک یا گروهی از احجام هندسی بزرگ و ساده و قابل‌تعریف با زاویه قائمه نظیر مکعب و مکعب مستطیل و استوانه و نیم استوانه خلاصه کرد.
آثار معماری دوره رومانسک
آثار معماری دوره رومانسک در ۵ سبک به ترتیب زیر دنبال می‌شود:
۱. ویژگی‌های مهم سبک لومباردی
سبک خاصی که در آلمان و شمال ایتالیا در سده میانه رواج داشت. ویژگی‌های خاص این سبک عبارت‌اند از:
۱. استفاده از عناصر تزئینی نظیر ردیف قوس‌های زیر لبه قرنیز بام و بالکانه پله‌پله قوس‌دار زیر شیروانی؛ ۲. استفاده از طاق‌های متقاطع در راهروهای جانبی صحن کلیساها؛ ۳. استفاده از گچ‌بری‌های مشخص‌کننده طبقات برج‌ها.
از نمونه‌های این سبک می‌توان به الف) کلیسای آشپایر در آلمان و ب) کلیسای سن آمبروجو در ایتالیا اشاره کرد.
الف) کلیسای آشپایر در آلمان: باسیلیکایی با سقف چوبی است که تاریخ ساخت آن به آغاز قرن ۱۱ میلادی برمی‌گردد. فضای داخلی کلیسا مجدداً طراحی شد و سقف شبستان با سازه‌ای تاقی در محل تقاطع به اجرا درآمد که بلندترین و پرخیزترین ساده رومانسک به شمار می‌رود.
ب) کلیسای سنت آمبروجو در ایتالیا: به علت نزدیکی کشور ایتالیا با آلمان کلیساهای این بخش ایتالیا (میلان) دارای ویژگی‌های سبک لومباردی آلمان هستند. معماری این کلیسا شباهتی خاص به کلیساهای اتونی در آلمان دارد. این کلیسا از چند بخش اصلی به نام‌های حیاط رواق دار، پیش شبستان، فضای اصلی (شبستان)، دو راهرو جانبی، برج هشت ضلعی در انتهای شرقی شبستان و دو برج کوتاه و بلند تشکیل شده است. وجود بالاخانه در بالای راهروهای جانبی برای مهار رانش تاق‌های شبستان، باعث تاریک‌تر شدن فضای داخلی شبستان شده است. حیاط رواق دار جلوی فضای اصلی یادآور الگوی بناهای صدر مسیحیت است.
۲. سبک نورماندی (نرماندی) چیست؟
سبکی که شمال فرانسه و جنوب آلمان و تا حدودی در انگلستان رایج شد. این سبک پیش درآمدی برای سبک گوتیک محسوب می‌شود و از جالب‌ترین نمونه‌های آن کلیسای ” سنت اتین فرانسه” و “دوروم انگلستان” است.
این سبک شامل ویژگی‌های زیر است:
الف) به‌کاربردن تاق زنی‌های جناغی
ب) کلیساها بدون رواق و با شبستان مرکزی پوشیده شده از یک چوب بست ساده بوده‌اند؛ سطح تلاقی شبستان به‌صورت مخروطی و برج ناقوس به شکل هرم چهارگوش (که به‌وسیله روزنه‌هایی در ارتفاع نیمه روشن شده) بوده است.
سنت اتین کلیسایی در کان فرانسه
این کلیسا پیش درآمدی بر شکل‌گیری نماهای دوبرجی کلیسای گوتیک فرانسوی است. نماد تثلیث در جای‌جای این کلیسا وجود دارد، مانند نمای سه‌بخشی طبقات، ۳ درگاه ورودی مزین، وجود ۳ پنجره در طبقات و تقسیم‌بندی ۳ بخشی برج‌ها.
در این کلیسا می‌توان به کاسته شدن سطح دیوارهای داخلی در اثر استفاده از دریچه‌های بزرگ قوسی اشاره کرد که سرآغازی بر دیوارهای غیر باربر و پنجره‌های گوتیک است. سقف شبستان این کلیسا در برپایی تویزه عرضی دوم است که تاق را به شش بخش مجزا تقسیم می‌کند. این روش (طاق شش‌بخشی) برای نخستین‌بار به‌منظور ملاحظات زیباشناختی و به‌عنوان پیش درآمدی بر تاق‌های شش بخش گوتیک (جناغی) مطرح می‌شود.
۳. رومانسک محافظه‌کار یا سبک توسکان
سبک رایج در ایتالیا می‌باشد که به “رومانسک محافظه‌کار” نیز مشهور است؛ زیرا معماران این سبک به‌آسانی ویژگی‌های سنتی خود را رها نکردند و با تأثیرپذیری از باسیلیکاهای صدر مسیحیت، خصوصیات معماری رومانسک را با آن در آمیختند. در کلیساهای سبک توسکان روحیه بناهای صدر مسیحیت مانند سقف خرپایی و پلان باسیلیکایی هویداست.
معروف‌ترین نمونه‌های این سبک عبارت‌اند از: برج و کلیسای جامع پیزا در ایتالیا، کلیسای سن مینیاتوآل مونته در فلورانس و کلیسای سن جوانی دلی آرمیتی در جنوب ایتالیا.
مجموعه بناهای پیزا (کلیسای جامع پیزا)
بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بناهای رومانسک ایتالیا در سایت مقدس پیزا قرار دارند. ساختمان‌های این مجموعه شامل کلیسای جامع، تعمید گاه، برج ناقوس یا کامپانیله و کامپوسانتو (گورستان محصور در پشت تعمید گاه) است.
کلیسای جامع پیزا از بزرگ‌ترین کلیساهای رومانسک در خاک ایتالیا بوده که معماری آن تلفیقی هماهنگ از معماری کلاسیک و عناصر رومانسک می‌باشد. عناصر موجود در فضای داخلی کلیسا که شامل فضای قابی شکل، تاق بندی‌های امتداد شبستان و ردیف ستون‌های کرنتی در دوسوی صحن اصلی هستند؛ یادآور پایبندی ایتالیایی‌ها به عناصر معماری باسیلیکایی‌های رومی است.
برج و صحن اصلی کلیسا با تأثیر از معماری مسیحیت آغازین با سقف‌های خرپایی چوبی مسقف شدند؛ زیرا این نوع سقف فشارهای محوری بر راهروهای جانبی وارد نمی‌آورد، اما پوشش راهروهای جانبی با تاق‌های قوسی متقاطع می‌باشد.
در نگاه نخست، کلیسای پیزا به کلیساهای مسیحیت؛ آغازین شباهت دارد، اما وجود بازوی عرضی، گنبدی بر فراز مربع تقاطع و بالکانه‌های چند قوسی نما وامداری این کلیسا را به بناهای رومانسک مشخص می‌کند. نمای کلیسا از مفصل‌بندی فضای داخلی آن تبعیت می‌کند و کلیت آن یادآور فرم سنتوری معابد کلاسیک است.
۴. منظور از سبک کلونی – بورگونی چیست؟
این سبک در فرانسه رواج یافت و از ویژگی‌های مهم آن دقت هندسی بالای پلان‌ها و مشخص‌کردن نمازخانه در نمای بیرونی ساختمان با حجمی مشخص است. کلیسای سن سرنن در شهر تولوز فرانسه مصداق اصلی این سبک می‌باشد.
سن سرنن مهم‌ترین کلیسا در شهر تولوز فرانسه
از مهم‌ترین کلیساهای زیارتی واقع در جنوب فرانسه بوده که با طراحی پیشرفته نسبت به کلیساهای زیارتی پیش رومانسک ساخته شد. نقشه کلیسا دارای نظم و دقت هندسی فوق‌العاده‌ای بوده و برخلاف کلیساهای باسیلیکایی صدر مسیحیت به فرم صلیب طراحی شده است. مربع حاصل از تلاقی محور اصلی کلیسا (شبستان) با محور عرضی (بازوی عرضی) به‌عنوان یک مدول در سرتاسر کلیسا مورداستفاده قرار گرفت.
در طرح اندازی مربع‌وار این کلیسا دقیقاً برابر ½ مربع تقاطع و هر یک از مربع‌های راهروهای جانبی شبستان برابر ¼ مربع تقاطع بوده و این نسبت در بخش‌های دیگر نیز رعایت شده است. در این کلیسا بالکانه‌های ۲ طبقه، برای جای‌دادن جمعیت مسیحی و هم چنین ایجاد نمازخانه‌های مجزا فضای وسیع‌تر و بیشتری برای عبادت‌کنندگان در مراسم نماز و دعا فراهم آورده است.
تمامی اجزای کلیسا به برجی باشکوه در محل تقاطع محور اصلی کلیسا با محور عرضی منتهی می‌شود که نقطه اوج کلیسا را نشان می‌دهد. این برج در ۵ طبقه ساخته شده که سه طبقه آن متعلق به دوره رومانسک بوده و دوطبقه آخر بعدها در شیوه گوتیک الحاق شده است.
۵. مهم‌ترین ویژگی‌های سبک آکتین
این سبک در جنوب فرانسه رواج یافت و مهم‌ترین ویژگی‌های آن حذف راهروهای جانبی در داخل کلیسا و ایجاد گنبد بر روی کلیساها متأثر از معماری بیزانس می‌باشد. لازم به ذکر است که سقف اصلی کلیساها چوبی بوده و سقف گنبدی به‌عنوان پوشش زیرین و دوم اجرا می‌شد. نمونه بارز آن کلیسای سن پیرانگلوم فرانسه است.
کلیسای سن پیرانگلوم در فرانسه: دارای بازوی عرضی نسبتاً بلندی می‌باشد و بر روی مربع تقاطع آن گنبدی ایجاد شده است.
نکته: بازوهای عرضی بلند از ویژگی‌های این کلیسا و سبک آکتین می‌باشد.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!
