نقش الگوهای هندسی اسلیمی در طراحی نما
برای قرن‌ها، الگوهای هندسی اسلیمی به‌عنوان عناصر تزئینی بر روی دیوارها، سقف‌ها، درب‌ها، گنبدها و مناره‌ها مورداستفاده قرار گرفته است. بااین‌حال، فقدان دستورالعمل‌ها و اطلاعات کافی در مورد کاربرد این نقوش تزئینی اغلب منجر به استفاده نامناسب از نظر دقت مقیاس زمانی و تطبیق سبک معماری می‌شود.
این مقاله به بررسی نقش‌های هندسی اسلامی تحت دیدگاه‌های تاریخی و منطقه‌ای می‌پردازد تا مسائل مربوط به مناسب بودن و استفاده مناسب آن‌ها به‌عنوان عناصر تزئینی برای ساختمان‌ها را روشن کند. سه سؤالی که این کار را راهنمایی می‌کند به شرح زیر است. چه زمانی الگوهای هندسی اسلیمی به معماری اسلامی معرفی شدند؟ هر نوع آن‌ها چه زمانی به معماران و صنعتگران مسلمان معرفی شد؟ این الگوها کجا و توسط چه کسی توسعه یافتند؟
۱. الگوهای هندسی چه زمانی و چگونه در معماری اسلامی نفوذ کرد؟
گسترش و توسعه هندسه از طریق هنر و معماری اسلامی را می‌توان با رشد چشمگیر علم و فناوری در خاورمیانه، ایران و آسیای مرکزی مرتبط دانست. چنین پیشرفتی با ترجمه متون باستانی از زبان‌هایی مانند، یونانی و سانسکریت انجام شد. کمک‌های اولیه مسلمانان به علم قابل‌توجه بود. اولین سند مکتوب هندسه در تاریخ علم اسلامی، سندی است که خوارزمی تألیف کرد؛ بنابراین، تاریخ تزئینات هندسی اسلامی با فاصله‌ای نزدیک به سه قرن مشخص می‌شود از ظهور اسلام در اوایل قرن هفتم تا اواخر قرن نهم، زمانی که اولین نمونه از تزئینات هندسی را می توان از ساختمان های بازمانده مسلمانان ردیابی کرد.
۲. انواع نقوش هندسی اسلیمی
قرن‌ها پیش، پرگار و خط‌کش‌های قدیمی تنها ابزاری بودند که برای ساختن چندضلعی‌ها و زوایای موردنیاز استفاده می‌شدند؛ بنابراین، همه الگوهای هندسی اسلیمی از زیربخش‌های هماهنگ دایره‌ها یا مربع‌ها سرچشمه می‌گیرند.
برخی از محققان بیان کردند که استفاده از دایره راهی برای بیان وحدت اسلامی میباشد. بر اساس این آموزه، دایره و مرکز آن نقطه‌ای است که تمام الگوهای اسلامی از آنجا شروع می‌شود همچنین دایره نماد دینی است که بر خدای یگانه و نقش مکه تاکید دارد که مرکز اسلام است و همه مسلمانان در نماز به‌سوی آن می‌روند.
اکثر نقش‌های هندسی اسلامی بر اساس چندضلعی‌های سازنده مانند، شش‌ضلعی و هشت ضلعی هستند. چندضلعی‌های ستاره‌ای که عناصر اساسی این نقش‌ها می‌باشند، با اتصال رئوس چند ضلعی‌های سازنده ایجاد می‌شوند.
به‌عنوان‌مثال، تمام الگوهایی که عناصر اصلی آن‌ها از یک شش‌ضلعی است، به‌عنوان الگوهای هندسی شش نقطه طبقه‌بندی‌شده‌اند.
جالب‌توجه است که تکامل این نقوش مسیر دشواری را برای ساخت دنبال می‌کند که در آن چندضلعی‌ها از ساده‌ترین شکل (شش‌ضلعی) تا چندضلعی‌ها و ستاره‌های پیچیده‌تر ساخته می‌شوند.
۳. الگوهای هندسی در معماری اموی
در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم، نقوش گیاهی و گلی برگرفته از معماری ساسانی و بیزانسی در معماری اسلامی رایج شد.
سطوح تکمیلی و نمای ساختمان‌های اموی عمدتاً گچ‌بری، معرق و نقاشی دیواری با نقوش فیگولار و گل است. بااین‌حال، در پایان عصر امویان، استفاده از نقش‌های فیگولار در مساجد محدود شد. بررسی‌ها هیچ نشانه‌ای از استفاده از نقوش هندسی نشان نمی‌دهد، اما تزئینات گیاهی از ویژگی‌های مهم معماری اموی باقی‌مانده است.
۴. نقش الگوهای هندسی در معماری عباسیان
مسجد بزرگ قیروان (تونس)، نمونه‌ای عالی از بناهای عباسیان میباشد. تزئینات این بنا عمدتاً با نقوش گیاهی و گل طراحی شده است، اما اشکال هندسی ابتدایی نیز در آن دیده می‌شود. این اشکال هندسی منفرد از اولین تلاش‌ها برای به‌کارگیری تزئینات هندسی در معماری اسلامی هستند.
تزئینات معماری مانند، نقاشی دیواری، چوب حکاکی شده، سنگ، گچ‌بری، سفال و آجرکاری در عصر عباسیان محبوبیت زیادی پیدا کرد. بعدها اشکال هندسی به تزئینات سطوح معرفی شدند. بااین‌حال، نقوش هندسی بافته شده (نقوش ۶ و ۸ نقطه‌ای) بر معماری اسلامی تسلط یافتند.
۵. معماری سلجوقی، اولین حرکت هنری
سلجوقیان در تبدیل تزئینات خود از گل و مجسمه به تزئینات هندسی تلاش فراوانی کردند و معماری آن‌ها به‌شدت با نقوش هندسی مشخص می‌شود. معماران و صنعتگران سلجوقی الگوهای پیچیده‌ای طراحی کردند. الگوهای هندسی ۶ و ۸ نقطه‌ای را می‌توان در سراسر این دوران مشاهده نمود.
برج‌های آرامگاه خرقان که در استان قزوین میباشد، نمونه هایی از معماری اولیه سلجوقی است. نمای برج‌ها با پانل‌های تزئینی بسیار ظریفی تزئین شده‌اند که هر کدام دارای الگوهای متفاوتی از جمله؛ ستاره‌ها و نقوش هندسی انتزاعی هستند.
۶. الگوهای هندسی چه نقشی در معماری عثمانی داشتند؟
بررسی ساختمان‌های اولیه عثمانی، مانند مسجد بزرگ بورسا، نشان می‌دهد که ساختمان‌های اولیه عثمانی با نقوش تزئینی متوسط طراحی می‌شدند و الگوهای هندسی در میان معماران و صنعتگران عثمانی رایج نبود. اما کاربرد الگوهای هندسی تنها به چند الگوی ۱۰ نقطه‌ای بر روی منبر و درب‌های چوبی مسجد محدود شد.
به‌طورکلی، معماران عثمانی، نقوش گل و گیاه را بر تزئینات هندسی ترجیح می‌دادند که استفاده از آن‌ها به تابلوهای درب و منبر محدود می‌شد. معماران و صنعتگران عثمانی نقوش ۶، ۵ و نهایتاً ۱۰ و ۱۲ نقطه ای را بر نقوش هندسی ۸ و ۱۶ نقطه ای ترجیح می دادند که در میان صنعتگران مملوک بسیار محبوب بود.
۷. معماری صفویان، بر اساس نقش‌های هندسی اسلیمی
معماران صفوی از تزئینات هندسی در بناهای مذهبی و غیرمذهبی استفاده می‌کردند. نمونه‌ای از بناهای غیرمذهبی با نقوش هندسی، کاخ عالی‌قاپو در اصفهان است که دارای نقش‌های ۸ و ۱۰ نقطه‌ای میباشد. یکی دیگر از بناها که با استفاده گسترده از نقوش هندسی مشخص می‌شود، کاخ چهل‌ستون می باشد که در اصفهان نیز واقع شده است. سقف چوبی ورودی آن با انواع نقوش هندسی طراحی شده، که از الگوهای مختلف ۸ و ۱۰ نقطه‌ای تشکیل شده است.
در بسیاری از بناهای مذهبی بازمانده از این دوره، تزئینات هندسی و کتیبه‌های خوشنویسی درهم‌آمیخته می‌شود. نمونه بارز این سبک، مسجد حکیم اصفهان است. نماهای آن با کاشی‌کاری و آجرکاری نقوش هندسی و کتیبه‌هایی به خط نستعلیق بسیار تزئین شده، مانند سایر بناهای این دوره، مسجد غالباً با نقش‌های ۸ و ۱۰ نقطه‌ای مزین شدند.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!
