هنر ظریف پته دوزی
پته یکی از هنرهای بسیار قدیمی و کهن رودوزی ظریف و خاص ایران است که زیبایی چشم نوازی دارد و به عبارتی هنر دوخت، روی پارچه است که قدمت آن به قرن ۱۲ برمیگردد.
پته بقچهای مربعی شکل است که در گوشههای آن گلهای ریز و در وسط آنیک ترنج قرار دارد.
پته حکایت از حوصله و صبوری زنان کرمانی دارد چون روزها طول میکشد تا آنها با دستان هنرمند خود بهشتی زیبا از شاخ و برگ، پرندهها و … خلق کنند.
زنان درگذشته با الهام گرفتن از طبیعت و اتفاقات تلخ و شیرین زندگی خود شروع به دوخت پته میکردند. به همین دلیل همیشه میگویند هنر پته دوزی هنر خلق الهامات قلبی است؛ و هنوز هم تعدادی برای طراحی پته از احساسات درونی خود استفاده میکنند.
یکی از باستانیترین الگویهای پته دوزی روکش قبر شاه نعمتالله ولی در استان کرمان است. این اثر یکی از بی نظرین ترین و ظریفترین الگوهای پته دوزی است.
پته در لغت به چه معناست؟
کرمانیها در قدیم به مو (پُت) میگفتند. در زمان قدیم یکی از مواد اصلی پته موی بز (کرک) بود، بههمین دلیل به پته دوزی، پُت دوزی میگفتند.
نام های دیگر پته دوزی عبارتاند از: سلسله دوزی و فطه دوزی.
مراحل طراحی و دوخت پته
دوخت و طراحی پته به دو روش قدیم و جدید انجام می شود.
طراحی به شیوه قدیم:
در این روش طراحی از نوعی کاغذ به نام کالک استفاده میشد. خط های طراحی شده را به وسیله سوزن سوراخ می کردند(روش سوزن زنی). سپس روی آنها را با گچ یا ذغال نرم پررنگ میکردند. در مرحله بعد با رنگ و قلم نقاط سوراخ شده را پررنگ میکردند و در نهایت طرح بر روی پته منتقل و دوخت آن انجام میشد.
طراحی به شیوه جدید :
در این روش برای طراحی پته از قالب چوبی مخصوص استفاده میکنند. ابتدا باید طرح انتخاب شده به صورت عکس روی چوب حک شود. سپس قالب های چوبی را به جوهر آغشته کرده و طرح مورد نظر را روی پارچه پیاده میکنند. در مرحله آخر دوخت آن انجام میشود.
نقوش استفادهشده در پته دوزی
به باور هنروران پته دوز نگارههای دوختهشده بر پتهها، ریشه در داستانها و افسانهها دارند. تک تک این نقوش فلسفه و قصهی خود را دارند. طرحهای پته بیشتر شبیه به طرحهای قالی هستند.
بعضیها پته را نماد شعلهی آتشکده زرتشت میدانند. بعضیها میگویند نماد سروی است که از یار دورمانده و خمشده است.
مدلهایی که در پته دوزی استفاده میشوند عبارتاند از: سرا بندی، بتهجقهای، خرفهای، کردستانی، لچک ترنج، بازوبندی، بند ترمهای، بند خرفهای، شاخ گوزنی، قهر و آشتی، بته مادر و فرزندی و چهار بته.
در این میان مدلهای لچک ترنج و بتهجقه یا درخت زندگی از پرطرفدارترین نقشها هستند.
در هنرهای گوناگون اعم از معماری، نقاشی و قالیبافی از نقوش گیاهی استفاده زیادی میشود. در پته دوزی نیز گلوبته بهمراتب بیشترین استفاده را دارد. به دلیل اینکه گلهای زیادی در پته وجود دارد میتوان گفت هنرمندان کرمانی علاقه ی زیادی به طبیعت دارند!
همیشه در وسط پته یکی از نقوش محرابی، درختی یا سروی قرار داده میشود.
نقشهای روی پته را به چهار قسمت تقسیم میکنند:
۱. نقوش گیاهی ۲. نقوش هندسی یا انتزاعی ۳. نقوش کتیبهای ۴. نقوش پرندگان.
تأثیر رنگ در پته دوزی
در این هنر از رنگهای روشن و تیره در کنار یکدیگر استفاده می شود. که این ترکیب رنگ یادآور ترکیب شادی و غم در زندگی است. همین امر باعث خلق یک اثر بینظیر میشود. طبیعت یکی از اساسیترین منابع برای الهام گرفتن در رنگآمیزی این هنر است.
پته دوزی نیز همانند قالیبافی دارای طیف مختلفی از رنگها است. از اینجهت هنرمندان رنگها را به دو بخش تقسیم میکنند: ۸ رنگ اصلی و ۶ رنگ فرعی.
یکی از بخشهای مهم امادهسازی رنگ نخ پته دوزی, رنگرزی آن است. رنگرزی نخ پته به دو روش انجام میشود: شیمیایی و گیاهی. یکی از مهمترین نکات مهم در مورد رنگرزی این است که از رنگهای گیاهی برای حفظ ارزش پته دوزی استفاده شود.
جالب است بدانید که در قدیم برای تشخیص مرغوبیت رنگ پارچه, پس از اتمام کار آن را داخل آب میانداختند.
پارچه مناسب برای دوخت پته
پارچه استفادهشده در پته دوزی باید ظرافت مخصوص به خود را داشته باشد. روی آن پارچه با سوزندوزیهای زیبا پوشانده می شود؛ یعنی باید بهگونهای دوخته شود که هیچ قسمت از پارچه مشخص نشود.
به پارچهی زمینه در پته دوزی (عریض) میگویند که پارچهای دستبافت است و در قدیم از آن برای دوخت کت و پالتو و دامن استفاده میشد.
به نخهای رنگی در این هنر (ریس) می گویند. ریس یک نخ پشمی ریسیده شده بهوسیلهی ماشین است که اصولاً بهرنگ عنابی، آبی تیره، قرمز، سبز روشن و یا سبز تیره است.
موارد استفاده از هنر پته
پته کاربردهای مختلفی دارد. که در این قسمت آنها را بررسی میکنیم.
بقچه لباس
در قدیم به بقچه سوزنی نیز میگفتند. از آن برای جابهجایی لباس حمام، گذاشتن جهیزیه نوعروسان و بقیه وسایل نیز استفاده میکردند. در حال حاضر از سوزنی برای رومیزی استفاده میکنند.
جانماز
برای دوخت جانماز پته اصولاً از طرح مستطیل شکل استفاده میکنند که نقش بهکاررفته در آن محرابی است.
روانداز سینی
در این نوع پته دوزی معمولاً حاشیههای دور پته بهصورت ریشه دوزی دوخته میشوند. از این مدل همچنین بهعنوان زیر سماوری نیز استفاده میشود.
تولید سفره
از سفرهی پته دوزی شده برای سفره عقد، سفره هفتسین و همچنین سفره عزا استفاده می کنند.
تزیین پته دوزی روی لباس
یکی از کاربردهای پرطرفدار پته دوزی استفاده آن در لباسهای زنانه و همچنین لباسهای سنتی است. با استفاده از این روش میتوان به لباسها جلوهی خاصی بخشید.
کاربرد پته دوزی در زیورآلات
یکی از کاربردهای جذاب پته دوزی، استفاده از آن در ساخت اکسسوریهای زنانه و مردانه است.
کاربردهای دیگر پته دوزی عبارتاند از: دوخت روتختی، متکا، بالشت، سرمهدان، روپوش سماور، کیف پول، پشتی، روپوش قوری، جلد قرآن، جلد آینه، جعبه دستمالکاغذی، زیرلیوانی و غیره.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!