ویژگی‌ها و آثار معماری مهم سبک رنسانس
هرچند نمی‌توان دوره معینی را برای دوره رنسانس تعین کرد، اما غالباً به دوره‌ای از هنر و معماری اروپا اطلاق شود که در اواخر سده چهاردهم، پانزدهم و شانزدهم میلادی در اروپا رواج داشت و آغاز آن از شهر فلورانس ایتالیا بود. باوجوداینکه در تاریخ هنر، آغاز رنسانس را به اموری همچون سال فتح قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳ به‌وسیله سلطان محمد فاتح و تشکیل حکومت عثمانی به‌جای دولت بیزانس نسبت می‌دهند، اما در نزد مورخان هنر، این امر حتمی است که رنسانس هنری بوده که از ایتالیا آغاز شده؛ بدین ترتیب که هنرمندان ایتالیایی برخلاف دیگر کشورهای اروپایی حاضر نشده بودند به سبک گوتیک در معماری تن دهند.
معنی و مفهوم واژه رنسانس
رنسانس به مفهوم “تولد مجدد” یا نوزایش است؛ به این معنی که هنر، فلسفه و فرهنگ فراموش شده، یونان و روم باستان مجدداً احیا شد.
رنسانس به تجدد حیات اطلاق می‌شود که در عرصه هنر و ادبیات تحت‌تأثیر پیشینه کلاسیکی قرن ۱۴ در ایتالیا و به‌ویژه در شهر فلورانس آغار گردید و در طول دو قرن بعد ادامه یافت. رنسانس دوره احیای فرم‌های ریاضی‌وار رومن و تناسبات ساده آن است. به‌طورکلی رنسانس، دوران تأکید بر وضوح و خوانایی، نظم میان اجزا و ترکیب‌های قاعده‌مند در فرم‌های مساوی بود.
نکته: پورکهات (کاشف بزرگ عصر رنسانس) در کتاب خود با عنوان “تمدن رنسانس” به ویژگی‌های این دوره اشاره داشت و ارزش آن‌ها را به نمایش گذاشت.
مشخصه‌ها و ویژگی‌های هنر رنسانس
عقل محوری، فرد و فردگرایی، انسان مآبی، روی کار آمدن اندیشه‌ها و ارزش‌های مربوط به انسان و جهان مادی، روند تدریجی ناتورالیسم (طبیعت‌گرایی)، به‌وجودآمدن مفهوم هنرمند نابغه، کشف پرسپکتیو، حجم‌پردازی و تحول در رنگ‌پردازی. هنر در دوره رنسانس از ساحت امر مقدس به حیطه انسانی تنزل یافت؛ طوری که بازنمایی‌های هنری، خصلت مقدس و نمادین صرف خود را از دست داند و بخشی از معنا و ارزش آن‌ها به شبیه‌سازی جهان مادی منوط شد.
نقدِ هنر، آثار هنری و معماری در دوره رنسانس رایج گردید از جمله؛ ده جلد کتاب معماری اثر «لئون باتیستا آلبرتی» و آثار «جورجو وازاری».
دوره‌های مختلف معماری رنسانس
تحولات هنری رنسانس در سه دوره رنسانس آغازین یا اولیه، رنسانس میانی و رنسانس پیشرفته یا مترقی بررسی می‌شود.
۱. دوره رنسانس آغازین چگونه به وجود آمد؟
برخی تاریخ آغاز رنسانس آغازین را با احداث گنبد «کلیسای جامع فلورانس» توسط «فیلیپو برونلسکی» هم‌سو و هم‌جهت می‌دانند. رنسانس زمانی در ایتالیا آغاز شد که معمارانِ این سبک از اندوخته‌های دانش معماری گوتیک فرانسوی هم در سازماندهی فضا و هم تحول سازه بی‌بهره بودند. آن‌ها با خلق هنری جدید که به معیارهای انسانی پایبند بود، در پی خلق هنری آمدند که ملهم از اشکال و مفاهیم اخذ شده از تمدن‌های یونان و روم باستان بود. آن‌ها با استفاده از خرابه‌های معماری رومی، هنر گوتیک را کنار گذاشته و الگوی معماری کلاسیک رومی را به کار گرفتند.
رنسانس آغازین در ایتالیا در زمینه پیکرتراشی نقاشی رشد قابل‌ملاحظه‌ای یافت و پیکره‌ها در این دوره بر خلاف دوره‌های ماقبل خود برای تعریف ساختمان نبود و محل قرارگیری مجسمه‌ها از سردرها و سرستون‌ها به داخل ساختمان کشیده شد. حجاری پیکره‌ها در دوره رنسانس آغازین، دارای ظرافت و دقت بیشتری نسبت به دوره‌های رومانسک و گوتیک است.
معماران و آثار معروف دوره آغازین
از معروف‌ترین هنرمندان این زمان «جیوتو» هنرمند فلورانسی است که نسبت به بعضی از نقاشان ماقبل خود فراتر رفت. جیوتو را اکنون “پدر هنر تصویری غرب” می‌نامند. پیکرتراش این زمان «دوناتلو» است؛ وی مهارت خود را در بیان پیکره آدمی و حالان درونی انسان به کار می‌برد. اولین اثر او “پیکره جرجیس قدیس” که در آن به اصل هنر غرب یعنی انتقال وزن و ایستایی متعادل (تجسم حرکت در بدن آدمی) پرداخته است. اثر دیگر او “پیغمبر کله کدو” بوده و ویژگی آن رئال بودن و متأثر از روم کلاسیک می‌باشد.
«آندرئادل وروکیو»، پیکره‌تراش نیمه دوم سده پانزدهم، دیگر هنرمند این دوره است. مشهورترین آثار وی مجسمه داود و پیکره‌ای سوار بر اسب که “بارتولومئو کولئونی” نام دارد؛ است.
۲. معماران و آثار معروف دوره رنسانس میانی
در رنسانس میانه طرح بناها بر اساس تقارن مرکزی یعنی متقارن بودن تمام اجزای بنا نسبت به یک مرکز، مرسوم شد. از ویژگی‌های معماری این دوره برخلاف معماری گوتیک، استفاده از عناصر افقی مانند طره یا هره چینی و سنتوری و تاق‌نماها است.
فیلیپو برونلسکی یکی از معماران معروف رنسانس میانی بود. این هنرمند به “پدر شیوه رنسانس” معروف است. آشنایی او با اصول ساختمان‌سازی رومی، به‌اضافه ذهن تحلیلی و مبتکرش منجر به حل مسئله‌ای مهندسی در سده پانزدهم شد که هیچ معمار دیگری نتوانست آن را مرتفع کند و آن طراحی و ساخت گنبد کلیسای فلورانس بود. مربع تقاطع زیر گنبد حدود ۴۳ متر دهانه داشت و اجرای آن به روش‌های سنتی ساخت گنبد در اروپا (چوب بست زنی و پیداکردن نقطه مرکزی) ممکن نبود. همچنین امکان اجرای دیوار پشت‌بند (ویژگی خاص بناهای گوتیک) نیز به دلیل نقشه مربع تقاطع وجود نداشت.
او توانست با نبوغی خاص، شکل سنتی اجرای گنبد را کنار بگذارد و روش‌های نوینی را با ساخت دستگاه‌های مکانیکی ابداع کند که زمینه اختراع دستگاه‌های بعدی را نیز میسر ساخت. وی توانست مرکز گنبد را به شکل یک حلقه گرد، تیزه دار بالا ببرد و با یک استخوان‌بندی (تویزه) ۲۴ گانه گنبد را به‌صورت دو پوسته نازک اجرا کند. مطلب قابل‌تأمل اینکه روی حلقه فوقانی گنبد طرح فانوسی را اجرا کرد که صرف‌نظر از زیبایی باعث استحکام و جلوگیری از گسیختن و دور شدن پوسته‌های گنبد می‌شد.
نکته: گرچه عده‌ای معتقدند که بنای مزبور یک نوآوری اجرایی از برونلسکی است، اما برخی باور دارند، این گنبد نوعی کپی‌برداری سازه‌ای از گنبد سلطانیه زنجان می‌باشد.
مهم‌ترین آثار فیلیپو برونلسکی
به طور خلاصه آثار مهم باقی‌مانده از وی عبارت‌اند از:
گنبد کلیسای سانتا ماریا دلفیوره یا کلیسای جامع یا کاتدرال فلورانس (البته بنای اولیه این کلیسا را به میکل‌آنژ نسبت می‌دهند) که فضای زیر دهانه گنبد آن به حدود ۴۳ متر می‌رسد، کلیسای سانتا اسپریتو، کلیسای سانتا ماریا دلی آنجلی، کلیسای سن لورنتسو، بیمارستان کودکان بی‌سرپرست.
نکته: کشف پرسپکتیو یک نقطه‌ای، از کار مهم این هنرمند محسوب می‌شود.
۳. دوره رنسانس پیشرفته (متعالی)
با آغاز قرن شانزدهم، رنسانس وارد مرحله تکامل‌یافته‌ای شد که “رنسانس پیشرفته” نام گرفت. این دوره نقطه عطفی در تاریخ اروپا محسوب می‌گردد. هنرمندان این دوره علاقه زیادی به انسان‌گرایی (اومانیسم) داشتند و انسان و بدن او را شاخصی برای کارهای هنری می‌دانستند و از آن الگو می‌گرفتند. انسان‌گرایی و الگو پرستی در دوره رنسانس متعالی، در هنر “میکل‌آنژ” به اوج خود رسید. معماری دوره رنسانس متعالی بر خلاف تقارن محوری دوره گوتیک و رومانسک بر اساس ساختمان متمرکز به یک نقطه بود و از بدن انسان در طرح بناها تقلید می‌شد.
ویژگی‌های هنری دوره پیشرفته
محوریت چهره‌های مذهبی، قدیسان و انبیا در مجسمه‌ها و نقاشی‌ها، نگاه آرمان‌گرایانه و الهی به تصاویر به‌جای واقعیت گرایی محض، اختراع دستگاه چاپ و ایجاد تحول در صنعت چاپ، کندوکاری بر روی چوب و فلز، ساخته‌شدن مجسمه‌ها به‌صورت تنومند و در قطعات بزرگ، جایگزینی موضوعات و سوژه‌های مذهبی و دینی به‌جای موضوعات عادی و طبیعی.
نکته: بار دیگر در این دوره، برخلاف رنسانس آغازین، رویکرد آرمان‌گرایانه به شخصیت‌های دینی و قدیسان در نقاشی‌ها، به‌جای واقع‌گرایی محض اوایل رنسانس آشکار شد. به‌طوری‌که وقتی رافائل می‌خواهد مریم مقدس را به تصویر بکشد، بر خلاف دوناتلو در تصویر حقوق نبی، او را به شکل یک شخص معمولی نمی‌کشد؛ بلکه در تصویر مریم مقدس و عیسی مسیح، نجابت، پاکی و عفت را ترسیم می‌کند.
معروف‌ترین معماران و آثار دوره پیشرفته
هنر میکل‌آنژ با شیوه سده پانزدهم آغاز گردید، در دوره رنسانس مترقی به اوج خود رسید، کمال مطلوب خود را دریافت کرد و در پایان سبک باروک گرایش یافت. به‌گونه‌ای که وی به “پدر سبک باروک” شهرت یافته است. در بین آثار معماری وی کلیسای سن پیترو و تپه کاپیتول از بقیه مهم‌ترند.
آثار معماری و هنری وی عبارت‌اند از:
کلیسای سن پیترو در رم، تپه کاپیتول رم (کاپیتولینه)، دهلیز کتابخانه لورنتسو (لورنزیانو)، نقاشی‌های سقف نمازخانه سیستین، مجسمه‌های معروف داوود، موسی و مریم.
لئوناردو داوینچی معمار، پیکره تراش، نقاش و مخترع بزرگ عصر رنسانس بوده که آثار معماری‌اش نسبت به آثار نقاشی آن یعنی شام آخر و لبخند ژوکوند (مونالیزا) کمتر قابل‌توجه است.
مهم‌ترین آثار وی عبارت‌اند از:
مونالیزا، شام آخر (آن را نخستین ترکیب‌بندی بزرگ پیکره‌ای در دوره رنسانس و تفسیر قطعی مضمون آن می‌دانند)، پرده‌های مریم عذرا در میان صخره‌ها، دو پیکره باگوس و سوگ مریم عذرا بر جسد مسیح، نقش‌برجسته مریم عذرا، تندیس داود و نقاشی‌های دیواری کلیسای سیستین.
همچنین آن‌گونه که در تاریخ هنر معروف است، وی سه سال بر روی داربست دراز کشید و سقف کلیسای سیستین را نقاشی نمود و داستان‌های پیامبران و انبیا را به روایت کتاب مقدس بر روی آن حک کرد که از آثار جاویدان تاریخ هنر به شمار می‌آید. تکامل قوانین پرسپکتیو را نیز به همین شخص یعنی لئوناردو داوینچی نسبت می‌دهند. از دیگر کارهای مهم او، بررسی تناسبات در اندام انسان بود.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!
