اهمیت شناخت شیوه‌های معماری ایرانی
از جمله مواردی که در برداشت از یک بنا باید به آن توجه داشت شناسایی سبک معماری بناست که متأثر از دوره تاریخی و متضمن ویژگی‌های خاص آن دوره می‌باشد. علی‌رغم این که هر دوره از معماری ایرانی دارای خصوصیات خاص و ویژگی‌هایی مربوط به خود بوده، در مجموع، هر دوره تکمیل‌کننده دوره قبل خود است. شیوه‌های معماری ایرانی، دارای ضابطه‌مندی بوده و در هر دوره دارای ویژگی‌های خاصی برای شناخت آن وجود داشته است. معماری ایرانی تجلی روح آسمانی بر زمین، تبلور احساس و جوشش آدمی است، این معماری دارای تقارن و تناسب و غیره می‌باشد.
مهم‌ترین ویژگی‌های معماری ایرانی
ویژگی‌هایی را که می‌توان برای معماری ایرانی برشمرد بسیار زیاد است. اما در یک تقسیم‌بندی کلی ویژگی‌های این معماری را به ۵ اصل می‌توان تقسیم کرد:
۱. مردم‌واری
۲. پرهیز از بیهودگی
۳. نیارش و پیمون
۴. خودبسندگی
۵. درون‌گرایی
عوامل فوق در کنار یکدیگر، معماری مبتنی بر نظامی هندسی را تشکیل داده‌اند. وجود پیمون و تناسبات خاص در نماها، پلان‌ها و اندام‌های ساختمان در هر دوره تاریخی، عوامل تشخیص آن دوره هستند. از دیگر ویژگی‌های معماری ایرانی، می‌توان به مواردی همچون سلسه‌مراتب، وحدت، هماهنگی، نظم و غیره اشاره نمود.
مفهوم سلسله‌مراتب در معماری ایران
وجود سلسه‌مراتب در معماری، به نحوه بارزی در ارتباط مستقیم با مفهوم محرمیت است. جستجوی محرمیت در معماری، فضاهایی باروحیه و کارکردهای گوناگون می‌آفریند و آن‌ها را از نظر عرصه‌های اجتماعی به چهار دسته: عمومی، نیمه عمومی، خصوصی و نیمه‌خصوصی تقسیم می‌کند. این عرصه‌ها در معماری ایرانی به طور مشخص از هم تفکیک شده‌اند. سلسله‌مراتب، هم در مقیاس شهری و هم در مقیاس تک بنا، در معماری ایران حائز اهمیت می‌باشد. در ایران نظام فضایی معماری، حاصل سلسله‌مراتب فضایی بوده؛ مثلاً در خانه‌های مسکونی این پیوستگی فضاها از پیش‌خوان؛ آستانه، درگاه، دهلیز، حیاط و غیره تشکیل می‌شده است.
نکته: هر آن چه که در این معماری باعث زیبایی، تناسب، نظم و غیره شده وجود ارتباط کالبدی و حفظ ساختار سلسله‌مراتب جزئی و کلی است.
بررسی شیوه‌های معماری ایرانی
می‌توان شیوه‌های متداول در معماری ایران را برحسب تقدم تاریخی آن‌ها در ۷ دوره بررسی کرد که عبارت‌اند از:
۱. شیوه پارسی (از هشت قرن قبل از میلاد تا سه قرن قبل از میلاد مسیح)؛
۲. شیوه پارتی (بعد از حمله‌ی اسکندر تا اواخر دوره ساسانی)؛
۳. شیوه خراسانی (از ورود اسلام تا اواخر قرن سوم)؛
۴. شیوه رازی (از اوایل قرن چهارم تا قرن هفتم قمری)؛
۵. شیوه آذری (از قرن هفتم تا قرن دهم هجری)؛
۶. شیوه اصفهانی (از قرن دهم تا سیزدهم هجری)؛
۷. شیوه نو (از اواسط حکومت قاجاریه تا دوران معاصر).
مشخصات شیوه پارسی در این معماری
الف) استفاده از سنگ بریده و منظم، تهیه بهترین نوع مصالح به لحاظ مرغوبیت و رنگ و دوام از هرجا که میسر بوده است.
ب) آماده‌کردن پای‌بست بنا با لاشه‌سنگ و سنگ‌ریزه و گادرس دست و پی ساز و پی‌کوبی و قرارگرفتن بنا بر روی سکو.
پ) نهادن ستون‌ها در حداکثر فاصله، تا ارتفاع بسیار چشمگیر و آرایش سرستون‌ها با جزئیاتی که برای بردن آسمانه و فرسب‌های چوبی کاملاً متناسب و منطقی می‌باشد.
ت) پوشش با فرسب و تیر و تیرچه چوبی سخت و بریده و دروگری شده.
ث) برش دقیق و ظریف درگاه‌ها و آرایش سردرها با استفاده از نمونه‌های مادی و پتکانه مصری.
ج) ساختن دیوارهای جداکننده با خشت خام و آرایش داخلی و خارجی آن با رنگ کاشی نعره لعاب‌دار.
چ) آرایش پیرامون تجرها و غیره با استخر و آب‌نما و پیرس.
خصوصیات شیوه پارتی معماری ایران
۱. حداکثر استفاده از مصالح بوم‌آورد مثل سنگ لاشه، خشت خام یا پخته، استفاده بسیار خوب از تکنیک پیشرفته طاق و گنبد، بخصوص گنبد با استفاده از مصالح بوم‌آورد و به‌کارگیری ملاتی به نام قید چارو.
۲. تنوع فوق‌العاده در طرح‌ها.
۳. پرهیزنکردن از شکوه و ارتفاع زیاد.
ویژگی‌های شیوه خراسانی در این نوع معماری
شیوه خراسانی در قرن اول هجری پدید آمد و تا قرن چهارم ادامه یافت. در آن زمان، بیشتر دگرگونی‌های فرهنگی در خراسان رخ می‌داد. خصوصیات عمده معماری این دوره عبارت‌اند از:
۱. سادگی تا مرز امکان؛
۲. استفاده از مصالح بوم‌آورد؛
۳. پرهیز از بیهودگی؛
۴. مردم‌واری فوق‌العاده.
شیوه رازی و خصوصیات آن در معماری ایران
هرچند آغاز این شیوه، در شمال کشور بوده است؛ اما در شهرری پا گرفته و بهترین ساختمان‌ها در آن شهر ساخته شده‌اند. خصوصیات عمده این شیوه عباتند از:
الف) از انواع چفدهای تیزدار استفاده شده‌است.
ب) انواع طاق‌های چهاربخشی، کلنبه و ترکین، جای طاق‌های آهنگ را که در شیوه خراسانی رایج بود می‌گیرند.
پ) گنبدها در انواع اشکال ساختمان، ساخته می‌شود.
ت) گوشه‌سازی‌ها عالی در زیر گنبدها.
ث) استفاده از مصالح مرغوب، از همان ابتدای کار ساختمان.
ج) پی ساز پایدار و استفاده از انواع گچ‌بری در نهایت دقت و زیبایی.
شیوه آذری و ویژگی‌های آن در این معماری
۱. حجم چشمگیر و تزئینات مجلل؛
۲. مقیاس بناها افزایش یافت؛
۳. احیای گوشه‌ها و تورفتگی‌ها؛
۴. احیای سردرهای قائم و فوق‌العاده بلند؛
۵. حفظ استراکچرها و بافت سنتی ساختمان‌های به‌جامانده از سبک سلجوقی.
توضیح و خصوصیات شیوه اصفهانی
این شیوه کمی پیش از روی آمدن صفویان، آغاز شد و در پایان روزگار محمدشاه قاجار، دوران اول آن به پایان می‌رسد. خصوصیات معماری دوران درخشان اصفهانی عبارت‌اند از:
الف) احیاء فضای ایوان؛
ب) سادگی در پلان‌ها؛
پ) تغییرات در پوشش‌ها و جای‌گذاری پایه‌ها و دیوارها؛
ت) ساده‌تر شدن گوشه‌سازی زیر گنبدها؛
ث) استفاده از کاشی هفت‌رنگ، نقش‌برجسته، آینه‌کاری، گچ‌بری و غیره؛
ج) به‌کارگیری رنگ‌های متنوع در کاشی.
ویژگی‌های معماری شیوه نو
۱. پلکان سراسری در برابر ورودی؛
۲. پیدایش پدیده‌ای جدید به نام بالکن یا تراس؛
۳. ورودی‌های مشخص؛
۴. ستون‌ها و سرستون‌ها کهن آمریکای؛
۵. استفاده تمان عیار از آجر و حذف نقش تزئینی از کاشی؛
۶. افزایش طبقات بنا، بخصوص در اطراف خیابان‌ها که در پایین عملکرد تجاری و در بالا عملکرد مسکونی می‌یابند.
برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!
